ΕΘΙΜΟ :ΕΠΙΒΙΩΜΑ Η ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ!
Διαβάζοντας την επιστολή του κ . Σκούρτη αναφορικά με την αναβίωση του εθίμου «ΓΙΑΛΑ-ΓΙΑΛΑ» στην Ερμιόνη αυθόρμητες σκέψεις και προβληματισμοί που ανέκυψαν και αφορούν την Λαογραφία ως επιστήμη και την ένταξή της στο κοινωνικό γίγνεσθαι, θα ήταν ωφέλιμο να γνωστοποιηθούν ως στήριγμα στην επιστολή αφενός, δηλαδή κατά πόσο κάποιος που συμμετέχει στα πολιτιστικά δρώμενα και ενεργεί για τη συνέχειά τους λειτουργεί ορθά αλλά κυρίως να ενισχύσει την προσπάθεια που χρόνια καταβάλλεται από τον ίδιο και πολλούς συμπατριώτες ώστε να αναδειχθεί η Ερμιόνη και να αναγνωρίζεται η πολιτιστική της ταυτότητα.
Η Λαογραφία καθιερώθηκε ως επιστήμη το 1909 και βεβαίως αρκετοί επιστήμονες ερεύνησαν και διατύπωσαν τον ορισμό της ,τις μεθόδους και.......
.......... το περιεχόμενό της. Ιδρυτής της θεωρείται ο Ν. Πολίτης και ορίζει ότι: αντικείμενο μελέτης της Λαογραφίας είναι οι πράξεις του βίου και μάλιστα οι «κατά παράδοσιν». Ταυτόσημος όρος με το folklore που η αγγλική λαογραφία εισήγαγε και καθιερώθηκε διεθνώς.
Κατά τον Πολίτη λοιπόν η Λαογραφία εξετάζει : «τας κατά παράδοσιν δια λόγων , πράξεων ή ενεργειών εκδηλώσεις του ψυχικού και κοινωνικού βίου του λαού». Και τις διακρίνει σε τρείς κατηγορίες εκδηλώσεων:
1)Εκδηλώσεις των οποίων δε γνωρίζουμε την αρχή ,δεν προέρχονται από την επίδραση κάποιου σπουδαίου ανθρώπου ,ούτε οφείλονται στην ανατροφή και την μόρφωση.
2)Εκδηλώσεις οι οποίες αποτελούν μεταβολή ή παραφθορά παλαιότερων εκδηλώσεων του βίου ή συνέχεια προηγηθείσας κοινωνικής κατάστασης.
3)Εκδηλώσεις οι οποίες δεν προέρχονται άμεσα από την παράδοση αλλά αφομοιώθηκαν απ’ αυτήν.
Η δεύτερη κατηγορία εντάσσεται στα επιβιώματα όπως τα ονομάζει ο Πολίτης δηλαδή «εγκαταλείμματα». Και αυτά ακόμη ο Πολίτης τα δέχεται και τα εντάσσει στο λαϊκό πολιτισμό ως ζωντανά στοιχεία κι όχι ως άχρηστα απομεινάρια παλαιότερου βίου μέσα στον οποίο ήταν λογικά και τώρα μοιάζουν παράταιρα-θεωρία υιοθετημένη από τον Άγγλο ανθρωπολόγο Edward Tylor. Ο Πολίτης λοιπόν απελευθερώνει τη Λαογραφία από τη στατικότητα αναγνωρίζει και τη σύγχρονη λαϊκή δημιουργία με την προϋπόθεση οι εκδηλώσεις να αφομοιώνονται προς τα κατά παράδοσιν.
Ο Στίλπων Κυριακίδης στον οποίο έγινε πολύ σωστά μνεία από τον κ. Σκούρτη έρχεται να συμπληρώσει τον παραπάνω ορισμό με βάση τον χαρακτήρα των φαινομένων κι όχι την καταγωγή τους. Προβάλλει την πάλη ανάμεσα στο παραδοσιακό και το νεωτερικό και μεταφράζοντας τους αριστοτελικούς όρους καθορίζει τα χαρακτηριστικά του λαικού πολιτισμού ως εξής: 1) το κατά παράδοσιν (πάτριον) , 2) το ομαδικόν (δημοτικόν) και 3) το αυθόρμητον (αναπόδεικτος δόξα). Και σ’ αυτά αντιπαραθέτει: 1)το νεωτεροποιόν,2)το ατομικόν και 3)το ορθολογικόν.
Στοιχείο του κατά παράδοσιν είναι η συνεχής πάλη ανάμεσα στο παλιό και το νεωτερικό, χαρακτηριστικό που καθιστά ζωτικό το παραδοσιακό κι όχι το στατικό.
Ο χαρακτήρας ομαδικόν αφορά την δημιουργία των φαινομένων δέχεται ότι ο δημιουργός είναι ένας όμως βρίσκεται στο ίδιο διανοητικό επίπεδο με τους άλλους και τα δημιουργήματά του αφομοιώνονται στη λαϊκή παράδοση μιας και δημιουργούνται με τα πρότυπά της.
Ο τρίτος χαρακτήρας το αυθόρμητον έχει να κάνει με την πηγή των φαινομένων . Αυθόρμητο είναι ότι πηγάζει από την ανθρώπινη ψυχή , σε αντίθεση με το ορθολογικό , το οποίο είναι αποτέλεσμα λογικής επεξεργασίας .
Ο Στίλπων Κυριακίδης λοιπόν πρέπει να τονιστεί ότι δέχεται το λαϊκό πολιτισμό ως ζωντανό οργανισμό ενιαίο και αδιαίρετο κι όχι σαν συνονθύλευμα «παράλογων επιβιωμάτων» που δεν μπορούν να προσαρμοστούν και να ενταχθούν λογικά στο σύγχρονο λαϊκό βίο.
Η κόρη του Στ. Κυριακίδη , Άλκη Κυριακίδου – Νέστορος(καθηγήτρια μου στο Α.Π.Θ) στο έργο της « Η ελληνική λαογραφία στη σύγχρονή της προοπτική» δέχεται ότι : αυτό που ονομάζουμε παραδοσιακό πολιτισμό τείνει να εξαφανιστεί και μόνο κάποια ιδιαίτερα γραφικά έθιμα διατηρούνται με τη φροντίδα τοπικών αρχών ως μέσο προσέλκυσης τουρισμού.Ωστόσο αυτά παρότι είναι παραδοσιακά δεν είναι ούτε ομαδικά ούτε αυθόρμητα. Κι αν αποδεχτούμε αυτό που ο Μιχάλης Μερακλής στα «Λαογραφικά ζητήματα» το ονομάζει φαινόμενο φολκλορισμού και το αναγάγει στην αγάπη του ανθρώπου για το παρελθόν με κίνδυνο η στείρα αναπαραγωγή και βιομηχανοποίηση του παρελθόντος να αναγκάζεται να καταφύγει στην ανάγκη του καινούριου , έστω απομίμησης ή συμβόλου του με έντονο τον κίνδυνο της νόθευσης το δέχεται γιατί η λαογνωσία έστω και με στείρες μορφές αποδίδει για ένα σκοπό.Η Κυριακίδου διατυπώνει την άποψη ότι οι σύγχρονες απομιμήσεις όπως και όλα τα άλλα ετεροκλητα αντικείμενα του ελληνικού λαικού πολιτισμού φαίνονται άσχημα επειδή δεν βρίσκονται στη θέση τους.Στο οργανωμένο τοπικό ή χρονικό σχήμα που λειτουργούσαν.
Κι εδώ θα πρέπει να έχουμε πάντα στην αντίληψή μας ότι η κοινωνιολογική παράμετρος στην εξέταση των λαογραφικών φαινομένων είναι άμεσα συναρτόμενη με την αναζήτηση των δεσμών του παρελθόντος όσο και με την κοινωνικοϊστορική αυτοτέλεια του σύγχρονου λαικού πολιτισμού.
Κάλλιστα μπορεί έτσι να δικαιολογηθεί η ανησυχία της κοινωνίας και ο ρόλος της στην προσπάθεια διατήρησης πολιτιστικών φαινομένων που όπως υποστηρίζει ο Μανόλης Βαρβούνης στους Σύγχρονους Προσανατολισμούς της Ελληνικής Λαογραφίας :
οι παρατυπίες που μπορούν να διαπιστωθούν δεν είναι πολλές ούτε καθοριστικές από τους ερασιτέχνες που ίσως τους προσάπτεται η έλλειψη θεωρητικής θεμελίωσης όμως σε μεγάλο βαθμό καθοδηγούνται από την πείρα και το βίωμα ώστε να περιγράφουν με εγκυρότητα τα πράγματα , να τα καταγράφουν με ευσυνειδησία και να τα εμπλουτίζουν.
Ως φιλολογική επιστήμη η Λαογραφία οφείλει να χρησιμοποιεί ιστορικές μεθόδους .Όμως πάνω απ’ όλα η ‘Αλκη Κυριακίδου – Νέστορος δέχεται ότι: είναι μια ανθρωπιστική επιστήμη και αντικείμενο της είναι ο λαϊκός άνθρωπος και ο πολιτισμός του. Η όποια ερμηνεία δε του υλικού και των εκδηλώσεων αφορά τους επιστήμονες που πάντα θέτουν για την υποστήριξη όλων των προηγούμενων τα εξής ερωτήματα:α) Ποια η αρχή της δημιουργίας , β) ποια η μορφή τους και γ)με ποιο τρόπο διαδίδονται .
Συμπερασματικά λοιπόν ο κ. Σκούρτης έχοντας τη γνώση , την πείρα και τα βιώματα του λαικού πολιτισμού , έχοντας την κουλτούρα όσων ο Στ. Κυριακίδης υποστηρίζει διάνθισε την αναβίωση και με μουσική υπόκρουση κιθάρας. Δεν είχαμε να κάνουμε με αναπαράσταση ιστορικού γεγονότος με δεδομένη έκβαση και την όποια απόκλιση απ’ αυτό να αγγίζει το σχήμα του αδύνατου.
Ως λαϊκό δρώμενο εντασσόμενο στην σύγχρονη ζωή της Ερμιόνης- που εξάλλου έχει θεμελιώσει και την μουσική παιδεία αν ανατρέξουμε και στον Λάσο τον Ερμιονέα που του αποδίδεται η πρώτη προσπάθεια καταγραφής θεωρίας της μουσικής-δεν είναι άρα ιεροσυλία να αποδεχτούμε την διάνθιση του εθίμου με όποια στοιχεία αγγίζουν την ψυχή , το συναίσθημα και βοηθούν καθαυτή τη γνώση εμπλέκοντάς τη με το βίωμα αλλά το κυριότερο συντελούν στην διάδοσή του και στην ένταξή του στο «γίγνεσθαι».
Σύμφωνα με την φιλοσοφία της Ιστορίας ως επιστήμης ο τόπος, ο χρόνος και οι άνθρωποι είναι οι κύριες συνιστώσες δυνάμεις της όποιας δράσης .
Ο τόπος μας είναι όμορφος ,έχει παράδοση ,ιστορία και ο πολιτισμός του ή η κουλτούρα του ενισχύονται από τέτοιες προσπάθειες ατόμων που διαθέτουν την δυναμική να ανακαλούν τις μνήμες ,να ορίζουν τις παραδόσεις και να προνοούν για την συνέχεια αυτών με αγάπη και δόσιμο.
Η προσέγγιση του θέματος δεν έγινε με την εξιδανίκευση των πεπραγμένων που δικαιολογεί ο νόστος ,εξάλλου η σωματική απουσία από έναν τόπο δεν σημαίνει αδιαφορία πάντα ,ούτε ότι ο καθένας επεμβαίνει επιλεκτικά και παροδικά με την ελαφρότητα του επισκέπτη –περιπατητή. Κάθε άνθρωπος που λειτουργεί ενσυνείδητα παρακολουθεί πάντα τα πεπραγμένα όπου και να βρίσκεται ιδιαίτερα όταν υπάρχει συνέχεια μέσω της νέας γενιάς και θέλει να δώσει σ΄αυτήν μέσω της ιδιαίτερης πατρίδας του τις συντεταγμένες μιας Ιθάκης που κάποιος θα αντλεί πνοή ζωής,κρίκο με το παρελθόν για να ανταποκριθεί στο μέλλον με γνώση αλλά και δύναμη.
foto:eikonoskopio news
ΥΓ.
Η ιστορία της Ερμιόνης μπορεί να διαβαστεί αλλά ο πολιτισμός της μπορεί να διαδοθεί μόνο από τους ανθρώπους που έχουν άποψη και κουράγιο να βιώνουν και να αφουγκράζονται ,από ανθρώπους σαν τον κ. Σκούρτη γιατί εκείνος λειτουργεί ως ψυχή.
Κι αν κάποιοι συμβαίνει να προσβάλλονται ή να θεωρούν ή να αναγάγουν ότι αυθόρμητο ,σύγχρονο σε φθηνό φολκλόρ προς ίδια τέρψη ας δούμε πρακτικά το ζήτημα πως μπορεί και οι ίδιοι να ωφεληθούν δανειζόμενοι τη φιλοσοφία οικονομικής προσέγγισης.Συνειρμικά σκεπτόμαστε πάντα ότι ο χρόνος είναι χρήμα και ο χρόνος που διαθέτει κάποιος για τον τόπο του είναι χρήμα διότι στην προσπάθεια προσέλκυσης επισκεπτών πολλές φορές στην άρνηση που μου αντιτείνουν αναφορικά με την υποδομή και άλλα καθημερινά θέματα που οι επαΐοντες γνωρίζουν εγώ θα έχω να αντιτάξω την πολιτιστική ταυτότητα, σκεπτόμενη ότι μπορεί κοντά στη θάλασσα που θα απολαύσουν το φαγητό τους ή στην προσωρινή φιλοξενία τους να ακούσουν τον κ. Σκούρτη με την παρέα του και την κιθάρα του και τότε η μαγεία θα γίνει μνήμη και κάλεσμα στην Ερμιόνη.
ΥΓ.
Αναγνωρίζω την προσπάθεια αρκετών άλλων συμπατριωτών μου στην προσφορά , διάδοση και αναβάθμιση της πνευματικής και πολιτιστικής ταυτότητας της Ερμιόνης γενικότερα και στην αναβίωση του εθίμου ειδικότερα .Ας μου συγχωρεθεί η αναφορά μόνο στο πρόσωπο του κ. Σκούρτη που στάθηκε η αφορμή για να φιλοξενηθώ στο χώρο .
ΔΗΜΗΤΡΑ Ι. ΚΥΡΙΤΣΗ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
Απόφοιτος Α.Π.Θ ειδίκευση:ιστορία-αρχαιολογία
