''ΑΔΡΑΝΕΙΑ ΣΚΕΨΗΣ -ΠΑΥΣΗ ΧΡΟΝΟΥ''
Γράφει η Δήμητρα Κυρίτση
Τα τελευταία χρόνια στο τέλος του Αυγούστου ή στις αρχές Σεπτεμβρίου όποιος επιστρέφει από τις διακοπές του ή αποχαιρετά κάποιον είθισται να του εύχεται “ΚΑΛΟ ΧΕΙΜΩΝΑ” μια ευχή που έχει καθιερωθεί και επαναλαμβάνεται μηχανικά.Δεν σημαίνει όμως οτι με το παρακάτω κείμενο αποτρέπουμε όποιον θελήσει να συνεχίζει να εύχεται έτσι.Άλλωστε δεν δαιμονοποιούμε τις ευχές και πιστεύουμε στην καλή διάθεση εκείνου που τις απευθύνει. Οι δικές μου σκέψεις προήλθαν από το χώρο της εργασίας μου και το καθημερινό άκουσμα κυρίως......
........ από νέους ανθρώπους ηλικίας 25-35 ετών που με βαριεστημένο ,νωχελικό τόνο και ύφος και στα πλαίσια άκρως τυπικού χαιρετισμού σου απηύθυναν μόνο καλό χειμώνα .Έτσι λοιπόν προέκυψε η όποια απορία και ο προβληματισμός μου. Γιατί έμοιαζε εκείνος που απηύθυνε την ευχή ότι εκτελεί αγγαρεία .Και στα πλαίσια της τυπικής ευγένειας αφού έπρεπε κάτι να πει επαναλάμβανε μηχανικά το ίδιο. Έτσι νόμιζε ότι αυτόματα έχει ευχηθεί κάτι καλό,ότι η παρουσία του σε είχε καλύψει σε προσωπικό ,σε συναισθηματικό ή επαγγελματικό επίπεδο και παράλληλα σου τόνιζε ότι ο ίδιος είχε προσαρμοστεί στο κλίμα της καθημερινότητας για να ανταποκριθεί άμεσα στις απαιτήσεις των υποχρεώσεών του. Ως αντίλογος θα τεθεί μα είναι το φυσικό επόμενο, τελείωσε κάτι- στην συγκεκριμένη περίπτωση μια εποχή -και μεταβαίνουμε σε άλλη. Kαι το ίδιο κάνουμε και στην αρχή του καλοκαιριού και τα Χριστούγεννα και το Πάσχα και στις διακοπές και …….. όλα μοιάζουν σε τάξη .
Πως φτάσαμε να ευχόμαστε για ένα χειμώνα που επικρατεί τα τελευταία δε χρόνια μόνο στη φαντασία μας ,στις τηλεοπτικές επισημάνσεις των σίριαλ και στις ενδυματολογικές προτάσεις των καταστημάτων; Γιατί η θερμοκρασία δεν συνάδει με τις ευχές μας. Εκείνο που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι ότι η συγκεκριμένη ευχή έχει καταλάβει χώρο στη σκέψη μας και έχει ριζώσει στις καρδιές μας και προσδοκούμε το χειμώνα ώστε να μεταλλαχθούμε ως άλλος Πρωτέας και να απαλλαγούμε από τις αδυναμίες μας από τη μοναξιά μας και τη μουντή σκέψη μας . Σημειολογικά πλέον επικοινωνούμε και δεν αισθανόμαστε την φράση. Αλλά η συνεχής αναφορά στο χειμώνα αυθυποβάλει την ύπαρξη σε βύθιση στην κατάθλιψη και στην απραξία ,ή μεταφορικά στο χειμώνα που αντιμετωπίζει η οικονομία μας και ο τόπος μας.Αν σκεφτούμε ότι πάντα οι ποιητές την ζωή ,την κίνηση τη χαρά την ταυτίζουν εποχικά με την Άνοιξη ή το Καλοκαίρι και την απραξία , την παγωνιά, την αδράνεια , τη νεκρή φύση ,τη θλίψη και την μελαγχολία με το Φθινόπωρο και το Χειμώνα.
Όμως ο χρόνος που εμπλέκουμε στην παραπάνω λεκτική επικοινωνία είναι καλό να εξεταστεί ως φαινόμενο μετρήσιμο αλλά και με όλες τις διαστάσεις που ο άνθρωπος στο αέναο πέρασμά του έχει δομήσει. Γιατί υπάρχει, απασχολεί την ανθρώπινη ύπαρξη από τα μυθικά χρόνια έως τις ημέρες μας, πάντα γίνεται προσπάθεια να κατανοηθεί να προσμετρηθεί ,να οριοθετήσει και να γεμίσει κενά ,να δοθεί(δώσε μου λίγο χρόνο), να ονοματοποιηθεί μέσω των εποχών, των μηνών ,εορτών , των ανθρώπινων δραστηριοτήτων(αττικό ημερολόγιο στην αρχαία Αθήνα, Ρωμαϊκό, Αιγυπτιακό ,Ιουλιανό, Γρηγοριανό ) , να χαριστεί και να κατατμηθεί.
Ορίζεται με την ακριβή μέτρηση της διαδικασίας μεταξύ παρελθόντος –παρόντος και μέλλοντος.
Στην επιστήμη της φυσικής νοείται ως θεμελιώδης ποσότητα και καθορίζεται μέσω μέτρησης.
ΉΔΗ ΣΥΝΥΦΑΣΜΕΝΟΣ ΜΕ ΚΙΝΗΣΗ και ΤΟΤΕ ΜΟΝΟ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΤΟΤΕ ΜΟΝΟ ΚΑΤΑΝΟΕΙΤΑΙ.
Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος φιλόσοφος στην Αρχαιότητα που ασχολήθηκε με έναν τρόπο συστηματικό και ουσιαστικό με το πρόβλημα του χρόνου . Γι’ αυτόν ο χρόνος συλλαμβάνεται μαζί με το άπειρο ,τον τόπο και το κενό , τα οποία επεκτείνονται σε όλα τα όντα.
Στην αρχή της εξέτασης του χρόνου ο Αριστοτέλης εξετάζει το χρόνο σε σχέση με την κίνηση. «Τούτο γάρ έστιν ο χρόνος, αριθμός κινήσεως κατά το πρότερον και ύστερον»(219 β1-2).(=διότι αυτό είναι ο χρόνος η αρίθμηση της κίνησης σύμφωνα με το πριν και το μετά).
Αν δεν αισθανόμαστε καμιά κίνηση δεν έχουμε καμιά αίσθηση του χρόνου. Σε κάθε κίνηση υπάρχει χρόνος . Δεν υπάρχει κίνηση χωρίς χρόνο.
Η ύλη κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο δυνάμει υπάρχει διότι μπορεί να αποκτήσει μορφή και είναι αντιληπτή από τις αισθήσεις, αλλά όταν υπάρχει εν ενεργεία τότε βρίσκεται στη μορφή. Ταυτίζει ύλη με δύναμη. Ως δύναμη προσφέρει το σταθερό υπόστρωμα για όλες τις δυνατότητες που μπορούν να πραγματοποιηθούν στο μέλλον. Η μετάβαση κάθε φορά από την εν δυνάμει στην εν ενεργεία κατάσταση αποτελεί μια πραγματική διαδικασία που συντελείται στη φύση και την χαρακτηρίζει κίνηση με όλη την ποιοτική μεταβολή που εμπεριέχει δηλαδή τη γένεση και τη φθορά.
Επιστημονικά και φιλοσοφικά πάντα η προσέγγισή του χρόνου προκαλεί δέος ,προβληματισμούς και διαφωνίες .Αλλιώς τον αντιλαμβάνεται η ανθρώπινη συνείδηση ,αλλιώς οριοθετείται στη φυσική ,αλλιώς δίνεται στην Ιστορία και προσμετρείται με βιολογικά κριτήρια (φυσικός ή βιολογικός χρόνος) και τελείως διαφορετικά νοείται στην Μυθολογία. Αλλιώς εννοείται από ένα μικρό παιδί, αλλιώς από τους ενήλικες διαφορετικά από λαούς με κουλτούρα και πολιτισμό ανά τους αιώνες και τελείως ευθύγραμμα ή και καταπιεστικά από λαούς που σχέτιζαν το χρόνο θεοκρατικά ,είτε με την παραγωγή τροφής και την επιβίωση τους όπως οι Αιγύπτιοι , οι Βαβυλώνιοι, οι Αμερικάνοι Ιθαγενείς.
Ποτέ όμως δεν έλειψε η μεθοδολογική προσπάθεια –προσέγγιση της οριοθέτησης του λαμβάνοντας γνώμονα και οδηγό τα φυσικά φαινόμενα τον ήλιο (ηλιακό έτος), τη σελήνη (σεληνιακός μήνας).
Δεν αμφισβητείται και δεν είναι τυχαίο ότι η ιστορία ως επιστήμη για να κατανοήσει στο σύνολό της την ανθρώπινη πορεία τέμνει το χρόνο τον διαχωρίζει ως ιστορικό αυτό που όλοι εννοούμε ως ιστορικό γίγνεσθαι(α. δομή-αργός χρόνος,β.συγκυρία μέσος χρόνος και γ. γεγονός –γρήγορος ρυθμός) και ως χρόνο βίωμα(ψυχολογικός χρόνος αυτός που βιώνει καθημερινά κάποιος και του επιτρέπει να σκέφτεται ότι οι δυσκολίες μοιάζουν να εξελίσσονται με πάρα πολύ αργό ρυθμό ).
Έχοντας συνειρμική αντίληψη των παραπάνω εύλογα αναρωτιέται κάποιος γιατί δίνεται μια τέτοια προσμέτρηση χρόνου με βάση μια εποχή ειδικά στις μέρες μας που ο χειμώνας δεν υφίσταται ως φυσικό φαινόμενο; Τον περιμένουμε για να θέσουμε όριο στον εαυτό μας έως εδώ οι όποιες κινήσεις που αποφέρει η θερινή ραστώνη και τώρα δουλειά και δημιουργία; Οξύμωρο βέβαια γιατί σαν εποχή περισσότερο μας παραπέμπει σε τέλμα και πάγωμα της φύσης σκεφτόμενοι επαναλαμβάνω ποιητική αδεία. Μήπως νοσταλγούμε το ραχάτι στον καναπέ και την απραξία του ώστε να μη σκεφτόμαστε; Ή προσπαθώντας να ξορκίσουμε το κακό λέμε κάτι αντίθετο ώστε να εισακουστεί εκείνο που προσδοκούμε;
Γιατί αντιβαίνουμε την Αριστοτελική εκδοχή που ανά τους αιώνες δεν αμφισβητήθηκε αλλά πολλοί μελετητές βασίστηκαν εκεί ότι ο χρόνος είναι κίνηση ; Θα αναρωτηθεί κάποιος είναι ανάγκη να το βασανίζουμε το μυαλό μας και να τεθεί και ως αφορμή εκπονήματος; Κάποιοι θα ειρωνευτούν κιόλας αλλά ποτέ κανείς δεν θα αναρωτηθεί με βάση τα προηγούμενα. Οι παραπάνω αναφορές δεν έγιναν ως στείρα επίδειξη γνώσης αλλά έχουν βάση αν γνωρίζει κάποιος πως η ιστορία εξετάζει πως εξελίσσονται τα γεγονότα και ο ιστορικός χρόνος που προανέφερα βασίζεται στη δομή στη συγκυρία και στο γεγονός και έτσι δέχεται ότι για να φτάσει να γίνει αντικειμενικός πρέπει να εκφράσει τους ρυθμούς της κοινωνίας αργούς ή γρήγορους ,να ωθεί , να παρασύρει , να εξαναγκάζει τον άνθρωπο να κινείται να εκφράζεται να είναι το εν δυνάμει και εν ενεργεία ον.
Εμείς λοιπόν γιατί αναζητούμε χειμώνα ενώ η δημιουργία ,η αναγέννηση η ζωή είναι την άνοιξη; Παλιότερες εποχές ίσως είχε την έννοια του εξευμενισμού όταν η κοινωνική δομή ήταν καθαρά αγροτική και όχι αστική .Η ευχή για καλή σοδειά και καλό Χειμώνα είχε αντίκρισμα,οι δραστηριότητες της κοινωνίας δρομολογούνταν με βάση τις εποχές και εκείνες ήταν που καταγράφονταν ως ιστορικό γίγνεσθαι στις τοπικές κοινωνίες και αθροιστικά έδιναν τη συνολική επισκόπηση της Ιστορίας μιας περιοχής ή ενός λαού. Θα μου πείτε παρέμεινε αλλά πως εξηγείται όταν νέοι άνθρωποι υιοθετούν μόνο πρακτικές του παρελθόντος, χωρίς την δική τους πνοή να εξαντλούνται σε στείρες ευχές ενώ μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι να αναφέρονται « ως καλή χρονιά» ή «ως δημιουργική χρονιά» (υιοθετώντας την Ινδικτιώνα ως ημερολογιακό μοντέλο, που δέχεται την πρώτη Σεπτέμβρη ως αρχή του έτους);
Μπορεί να έχουμε επαναπαυθεί , και ο γλωσσικός πλούτος να έχει συρρικνωθεί επικίνδυνα ή εξαφανιστεί και η μίμηση αγγίζει ανησυχητικά τις ανθρώπινες ψυχές και η μετάβαση ανάμεσα στις εποχές χρειάζεται δράση και όχι ευχές άτυπες. Ίσως γιατί έχει εξαλειφθεί η κίνηση ,ίσως γιατί η απραξία έχει κυριαρχήσει στην πορεία μας και δεν υπάρχει εν δυνάμει χρόνος αλλά μόνο προσμονή για δράση και κίνηση μόνο από τους άλλους πρώτα και όχι από εμάς τώρα μάλιστα που οι δυσκολίες της καθημερινότητας έχουν γίνει δυσβάσταχτες .Εδώ θα δεχτώ μόνο την παρομοίωση της περιρρέουσας κατάστασης με το χειμώνα αλλά δεν μπορώ να δεχτώ οι επιθυμίες να συρρικνώνονται ή να δρομολογούνται από τα media,οι δυνατότητες να περιορίζονται , και οι καρδιές να απομονώνονται .
Ο βιωματικός χρόνος τα γεγονότα που θα γίνουν παρελθόν και τα νέα που θα αποτελέσουν δυναμική κίνηση στο μέλλον πρέπει να εμπεριέχουν δυναμισμό ,δημιουργικότητα ,αδημονία για το αύριο και να πληρούν από πάθος και για να πραγματοποιηθούν θα πρέπει να εκφραστούν με χαμόγελο και αέρα επιτυχίας.
Καλή δημιουργική χρονιά λοιπόν,με κουράγιο ,με προσπάθεια και αισιοδοξία ,με ενδιαφέρον για τον διπλανό μας με δίψα για γνώση , εντρύφηση σε ότι πνευματικό και ευχές που δεν εκπορεύονται από τη συνήθεια αλλά από την καρδιά και το μυαλό.
Δήμητρα Ι. Κυρίτση
Φιλόλογος
