'' ΠΑΜΕ ΣΙΝΕΜΑ; ''

ΠΑΜΕ ΣΙΝΕΜΑ;

Γράφουν οι: Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου

 
Η γαλλόφωνη ταινία από τον Καναδά, «Ο ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΣ ΚΥΡΙΟΣ LAZHAR», του Φιλίπ Φαλαρντό, διακρίθηκε σε φεστιβάλ και κατάφερε να φτάσει μέχρι την πεντάδα των Όσκαρ διεκδικώντας, επάξια, το Βραβείο Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, για το 2011.

Πρόκειται για ένα καλοπαιγμένο δράμα που βασίζεται σε γνωστό θεατρικό έργο και διαχειρίζεται με ευαισθησία, διακριτικότητα και αξιοπρέπεια θέματα που αφορούν στην εκπαίδευση, τη δύναμη της απώλειας, την ανθρώπινη επικοινωνία και τη μετανάστευση, αποφεύγοντας τους μελοδραματισμούς και το διδακτισμό.

Ένας μοναχικός Αλγερινός σαραντάρης, που κουβαλά το δικό του μυστικό, αναλαμβάνει να αντικαταστήσει μια νεαρή δασκάλα, που βρίσκεται απαγχονισμένη στην ίδια της την τάξη, σε ένα δημοτικό σχολείο του Μόντρεαλ. Από τη στιγμή που.....

...... προσλαμβάνεται, κάνει τα πάντα για να πλησιάσει τα παιδιά, να κατανοήσει τις ανάγκες τους, να τους συμπαρασταθεί και να τους εξηγήσει την ανεξήγητη, συχνά και για τους μεγάλους, «δύναμη της απώλειας», ηρεμώντας τις παιδικές τους ψυχές.

Η ταινία ξεκινά με την εικόνα της δασκάλας απαγχονισμένης μέσα στην τάξη, όπως την είδε ένας μαθητής της. Ο σκηνοθέτης επιλέγει «να μοιραστεί το ψυχικό τραύμα με ολόκληρη την τάξη και τους θεατές της ταινίας», αντί να το περιγράψει. «Αν ο θεατής θέλει να νιώσει κάτι στο φινάλε, όπως το βίωσαν τα παιδιά, πρέπει να μοιραστεί μαζί τους το σοκ που αισθάνθηκαν με τη δική τους ματιά», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Στη συνέχεια εμφανίζεται ο «Κύριος Λαζάρ» και κερδίζει τη θέση και την καρδιά των παιδιών μαγικά και αναπάντεχα. Προβληματισμένος, αρχικά, με τον τρόπο χειρισμού της τραγικής υπόθεσης που καλύπτεται με «πένθιμη σιωπή», αντιλαμβάνεται την ανάγκη των παιδιών να βρουν στήριξη μέσα στο σχολικό περιβάλλον και σαν «εμπνευσμένος δάσκαλος», πέρα από τη διδακτέα ύλη, καταφέρνει, μέσα από την ανθρώπινη τραγωδία, να γεφυρώσει διαφορετικές γενιές και ηλικίες.

Παράλληλα, έχει και τα δικά του θέματα να διαχειριστεί -το θάνατο αγαπημένων προσώπων και τον κίνδυνο της απέλασης, που καραδοκεί.

Βρήκαμε την ταινία δυνατή, άμεση, ρεαλιστική και χαμηλότονη, με χιούμορ, ευαισθησία, και ειλικρινή «ψέματα» που κερδίζουν το θεατή. Το ξέσπασμα του αγοριού και η αγκαλιά του κοριτσιού στο φινάλε είναι σκηνές συγκλονιστικές, μέσα στην απλότητά τους, που « διδάσκουν» το χτίσιμο της εύθραυστης σχέσης εκπαιδευτικού – μαθητή, πέρα από τα  βιβλία, τους βαθμούς και τη διδακτέα ύλη.

Η γεμάτη εκφραστικότητα ερμηνεία του θεατρικού ηθοποιού, Μοχάμεντ Φελάγκ, στο ρόλο του δασκάλου και της πρωτοεμφανιζόμενης εντεκάχρονης μαθήτριας, Σοφί Νελίς, μένουν αξέχαστες.

Διαβάσαμε πως η ταινία του Φιλίπ Φαλαρντό αποτελεί υπόδειγμα στο είδος της, κυρίως, επειδή αντιλαμβάνεται τις συναισθηματικές παγίδες, στις οποίες μπορεί να εγκλωβίσει τους θεατές της και διαλέγει να τις προσπεράσει με αξιοπρέπεια. «Η αφηγηματική εγκράτεια και η ψύχραιμη μελαγχολία αποτελούν ένα μάθημα για το πώς μπορεί να χειριστεί κανείς ένα πολυπαιγμένο θέμα, με τον λιγότερο αβανταδόρικο και σχηματικό τρόπο... Τις περισσότερες φορές, στις ταινίες πάνω στην εμπειρία της διδασκαλίας σε ένα σχολείο, καθώς και σε εκείνες που καταπιάνονται με την αντιμετώπιση μιας τραγωδίας, επιδιώκονται ο διδακτισμός και οι συγκινησιακές λύσεις, με στόχο να προσελκύσουν περισσότερους θεατές…».

Το κέντρο βάρους της ταινίας, αναφέρει ο Φαλαρντό, είναι οι ζωντανοί που ενέχονται και, συγκεκριμένα, τα παιδιά, η ενοχή και το πένθος τους, ο τρόπος χειρισμού της τάξης και η αντίδραση του κυρίου Λαζάρ, ο οποίος -έχοντας χάσει τη γυναίκα του, ενώνεται -μέσω του θανάτου της, με τους μαθητές του. Γυρίζοντας το φιλμ, το κύριο ζητούμενό του ήταν πώς θα καδράρει το λόγο μέσα στην τάξη, τη λεκτική ανταλλαγή, τη διδασκαλία, το διάλογο, καθώς και τον Μπασίρ Λαζάρ, που «ζωντανεύει σαν ψάρι έξω από τη γυάλα και ενθουσιάζεται με κάτι που δεν έχει ακριβώς ξανακάνει».

Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

Η απώλεια ενός σημαντικού προσώπου στη ζωή του παιδιού και το πένθος που, φυσιολογικά, βιώνει, αναστατώνει τον ψυχικό του κόσμο, δημιουργεί ποικίλα ερωτήματα και ενοχές και αλλοιώνει τη συμπεριφορά του οδηγώντας το σε σωματικές και κοινωνικοσυναισθηματικές εκδηλώσεις όπως: η παρατεταμένη απουσία θρήνου και η έντονη άρνηση συζήτησης για το νεκρό, η αποχή από το παιχνίδι και η απομάκρυνση από τους συνομηλίκους, οι επίμονες κατηγορίες του παιδιού προς τον εαυτό του ή τους άλλους, η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, οι σωματικές ενοχλήσεις και οι διαταραχές στη διατροφή, τον ύπνο κ.α.

Τα παιδιά πενθούν «κατά διαστήματα», καθώς δεν μπορούν να αντέξουν τα οδυνηρά συναισθήματα για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα τη μια στιγμή να είναι θλιμμένα και αργότερα να γελούν και να παίζουν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχουν «ξεπεράσει» το γεγονός του θανάτου.

Στην εποχή μας, ενώ θεωρούμε απόλυτα φυσικό να εξηγούμε σ’ ένα παιδί πώς γεννιέται ο άνθρωπος, αποφεύγουμε να συζητάμε μαζί του για το θάνατο, παρ΄ όλο που τα παιδιά, σήμερα, εκτίθενται σε εμπειρίες θανάτου με πολλούς τρόπους. Άμεσα, όταν συμβαίνει στο οικογενειακό ή ευρύτερο περιβάλλον, αλλά και έμμεσα, μέσα από τα παιχνίδια τους, τις ιστορίες και τα παραμύθια που ακούν, τα έργα που βλέπουν και τα μηνύματα που γενικότερα προσλαμβάνουν.

Έχει μεγάλη σημασία όχι μόνο το τι γνωρίζουν ή τι δε γνωρίζουν τα παιδιά για το θάνατο, αλλά το πώς αυτές οι πληροφορίες, τα μηνύματα και τα βιώματα συμβάλλουν στη διαμόρφωση αντιλήψεων και στάσεων απέναντι στο θάνατο και το πένθος που τον ακολουθεί.

Συγκεκριμένα και σύμφωνα με τους «ειδικούς» (Γρηγοράκη Β, Παιδιατρική Εργοθεραπεύτρια κ.α.) κατά τη διαδικασία του πένθους το παιδί χρειάζεται:

1.  Να κατανοήσει ακριβώς τι συνέβη στο αγαπημένο του πρόσωπο και για ποιο λόγο, ειδικά, όταν ο θάνατος είναι αιφνίδιος ή βίαιος, με τη συζήτηση και τις σαφείς και ειλικρινείς απαντήσεις στις ερωτήσεις του. Με την απόκρυψη της πραγματικότητας το παιδί δίνει τις δικές τους ερμηνείες, νιώθει φόβο, θυμό και αγωνία, ενώ πολλές φορές ενοχοποιεί τον ίδιο του τον εαυτό για την απώλεια.

2.  Να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματα που του προκαλεί η απώλεια και να τα εκφράσει, χωρίς να νιώθει άσχημα ή να ντρέπεται γι’ αυτά. Σημαντικά «εργαλεία» σε αυτό το στάδιο, πέρα από το λόγο, είναι το συμβολικό και το θεατρικό παιχνίδι, το παραμύθι, το κολλάζ, η ζωγραφική, η πλαστελίνη, ο πηλός και οι διάφορες δραστηριότητες που το βοηθούν να επεξεργαστεί, να ανακοινώσει τα συναισθήματά του και να διαπραγματευτεί, τελικά, την απώλεια.

3.  Να του παρέχεται συνεχής στήριξη από το περιβάλλον, έτσι ώστε να αισθάνεται ότι μπορεί να συνεχίσει, με ελπίδα και αισιοδοξία, τη ζωή του και να επενδύσει σε άλλες σχέσεις.

4.  Να διατηρήσει ζωντανή την ανάμνηση του αγαπημένου προσώπου.

Τέλος, χωρίς να αμφισβητούμε το ρόλο των «ειδικών» και τη συμβολή τους στην αντιμετώπιση ανάλογων καταστάσεων, πολλές φορές, μεγάλη και ουσιαστική είναι η προσφορά ατόμων, που είτε από πραγματικό ενδιαφέρον είτε από φυσική κλίση, χωρίς ειδικές σπουδές, δίνουν λύση σε παρόμοια προβλήματα μέσω της ενσυναίσθησης, όπως ο πρωταγωνιστής της ταινίας μας, ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΣ κύριος Λαζάρ.

Δραστηριότητες και γενικές πληροφορίες σχετικά με το πένθος μπορείτε να βρείτε:

Α. Στα βιβλία:

·      Baum Heike (2003): «Η Γιαγιά πήγε στον Ουρανό;», εκδ. Θυμάρι.

·      Bode A., Broere R. (2000): «Παππού θα σε θυμάμαι για πάντα», εκδ. Γλαύκη.

·      Harris R., (2003): «Αντίο Ποντικούλη», εκδ. Νίκας, Νέα Παιδεία.

·      Έντα Λεσάν, (2003): «Μαθαίνοντας να λέμε αντίο στο γονιό που χάνεται», εκδ. Θυμάρι

·      Γιαννικοπούλου Α. (2005): «Όταν ο θάνατος γίνεται λέξεις και χρώματα στα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τευχ. 48, σελ. 76-83.

·      Γκρέι Ν. (1999): «Ο Μελένιος και ο Παππούς έφυγε», εκδ. Ψυχογιός.

·      Κάντζου Ν., Δαμηλάκη Ρ., Λαμπρινέα Ζ., Κανελλόπουλος Γ. (2009): «Ο Κήπος των Συναισθημάτων-10 θεματικές προσεγγίσεις για το Νηπιαγωγείο», Εκδ. Δίπτυχο.

·      Λάουμπε Ζ. (2000): «Ο παππούς πετάει», εκδ. Κάστωρ.

·      Λοΐζου Μ, (2002): «Ο αθάνατος Γαϊδαράκος», εκδ. Πατάκη.

·      Μποζετί Ε., Γκουλφιέ Σ., Τιριέ Α.: «Τα παιδιά στέλνουν μηνύματα με τις ζωγραφιές τους - Ο ρόλος της Παιδικής Ζωγραφιάς στην ανάδειξη και τη λύση των συγκρούσεων».

·      Μπουσκάλια, Λ. (1991): «Η πτώση του φύλλου που το έλεγαν Φρέντυ», εκδ. Γλάρος.

·      Νευροκοπλή Β., (2007): «Αν τ’ αγαπάς ξανάρχονται», εκδ. Λιβάνη.

·      Νίλσεν Μ. & Παπαδάτου Δ., (1999): «Όταν η αρρώστια και ο θάνατος αγγίζουν τη σχολική ζωή», Πρακτικά Συμποσίου, εκδ. Μέριμνα.

·      Παπαδάτου Δ., Μαμαντάκη Ε., Παπάζογλου Ε., Ράλλη Ε., Νίλσεν Μ., (1998 - α' έκδοση, 1999 - β' έκδοση): «Στηρίζοντας το Παιδί που Θρηνεί το Θάνατο Αγαπημένου του Προσώπου», Ενημερωτικό Φυλλάδιο – Διανέμεται Δωρεάν, εκδ. Μέριμνα.

·      Ραμμοπούλου - Ζορμπά Β., (2003): «Ο παππούς του Ρόκο», εκδ. Μικρή Μίλητος.

·      Τσιάντης Ι., (2007): «Πώς να μιλήσετε σε ένα παιδί για...», ΕΠΥΨΕ, εκδ. ΚΟΑΝ.

·      Τσιλιμένη Τ., (2007): «Δέντρο από αγάπη», εκδ. Παπαδόπουλος.

Β. Στην ιστοσελίδα της «Μέριμνας»,

(Εταιρία για τη φροντίδα παιδιών και οικογενειών στην αρρώστια και το θάνατο), στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.merimna.org.gr

Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου