ΠΑΜΕ ΣΙΝΕΜΑ;

Η ιταλική ταινία «ΠΑΤΕΡΑΣ ΑΦΕΝΤΗΣ» (Padre Padrone), «ένα μοντέρνο και συναισθηματικά τραχύ νεορεαλιστικό δράμα», των Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι τιμήθηκε, το 1977, με το Χρυσό Φοίνικα και το Βραβείο Κριτικών του Φεστιβάλ των Κανών.

Βασίζεται στην αληθινή ιστορία του Γκαβίνο Λέντα, γιού ενός βοσκού της Σαρδηνίας, που εξαναγκάζεται από το βίαιο και αυταρχικό πατέρα του να εγκαταλείψει το σχολείο στα 7 του χρόνια για να φυλάει τα πρόβατα της οικογένειας, απομονωμένος, στο βουνό.

 «Η φτώχεια είναι υποχρεωτική και όχι η εκπαίδευση!», ισχυρίζεται ο «πατέρας» στην αρχική συγκλονιστική σκηνή της ταινίας που εκτυλίσσεται στην αίθουσα του σχολείου. Στη συνέχεια προειδοποιεί τους φοβισμένους, μικρούς μαθητές, κρατώντας απειλητικά τη βέργα/σύμβολο εξουσίας: «Σήμερα έτυχε στο Γκαβίνο! Αύριο θα τύχει σε σας!».

Ο Γκαβίνο θα περάσει τα επόμενα 14 χρόνια «φυλακισμένος» στην ερημιά των βουνών. Εκτός από το κρύο, την πείνα και την κούραση από την εξοντωτική δουλειά υφίσταται και την κακομεταχείριση από τον πατέρα του.

Ουσιαστικά αναλφάβητος θα επιστρέψει στο χωριό στα είκοσί του χρόνια για να καταταγεί στο στρατό και παρά τη βίαιη αντίδραση του πατέρα, θα κάνει την επανάστασή του, θα συγκρουστεί, θα ακολουθήσει τον δικό του δρόμο και θα καταφέρει να γίνει διακεκριμένος γλωσσολόγος με ειδίκευση στις ρίζες των διαλέκτων της Σαρδηνίας.

Βρήκαμε την ταινία δυνατή, λυρική, αν και σκληρή «με το μίσος και τη στοργή να εναλλάσσονται». Τα έντονα συναισθήματα που γεννώνται, κάποιες φορές, έκαναν την παρακολούθησή της εξαιρετικά δύσκολη.

Ολόκληρο το πρώτο μέρος της ταινίας είναι σχεδόν βωβό, με μοναδικούς ήχους της φύσης της ορεινής Σαρδηνίας και της βίας που ασκεί ο «πατέρας» στο παιδί του. Το χτυπά μέχρι λιποθυμίας, πιστεύοντας πως κάνει το σωστό(!), για το πάρει, αμέσως μετά, στοργικά(;) στην αγκαλιά του. Νιώσαμε πως και ο ίδιος είναι θύμα του δικού του πατέρα και της, γεμάτης από φτώχεια και αμορφωσιά, ζωής του.

Είδαμε το μικρό να μην αντιδρά! Να ζει και να ονειρεύεται μέσα στην απόλυτη σιωπή. Ν’ ανακαλύπτει τους ήχους της φύσης και να τους κάνει δική του μουσική, βάζοντας «μιλιά» ακόμα και στα πρόβατα που φυλάει! Να κινητοποιείται μετά την τυχαία συνάντησή του με τους πλανόδιους οργανοπαίκτες και τον κόσμο της μουσικής, να απαρνιέται το ρόλο του, να επαναστατεί στην τυραννική συμπεριφορά του πατέρα του και να διεκδικεί μια «ανώτερη ζωή μέσα από την ελευθερία και τη μόρφωση».

Η ταινία, εκτός από την απεικόνιση της πατρικής βίας, μιλά και για τα σημάδια που αφήνει πάνω μας, για πάντα, η ενηλικίωση.

Στην τελευταία, συγκλονιστική σκηνή ο πατέρας/δυνάστης και το παιδί/ θύτης συμφιλιώνονται, συγκρατημένα. Στο κλείσιμο της ταινίας ο πραγματικός Γκαβίνο Λέντα κινείται μπρός πίσω καθισμένος σ’ ένα βράχο (στερεότυπη συμπεριφορά που παρατηρείται σε ανθρώπους με  δυσκολία στην επικοινωνία), όπως έκανε μικρό παιδί συνομιλώντας με τη φύση. Κυρίαρχο το δίλημμα να παραμείνει ή όχι στην πατρική γη και ο φόβος για τη ζωή στη μεγαλούπολη!

Διαβάσαμε πως το βιβλίο και η ιστορία του Γκαβίνο Λέντα μαθαίνεται και διαδίδεται στα παιδιά των αγροτικών περιοχών της Σαρδηνίας, ώστε ν’ αντιδρούν και να σπάζουν τους βίαιους δεσμούς με τις πατριαρχικές οικογένειές τους και τη γη που «εγκλωβίζει» τα όνειρά τους. Ο χαρισματικός, μικρός πρωταγωνιστής Σαβέριο Μαρκόνι ήταν υποψήφιος για το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου ηθοποιού, ενώ το φιλμ  συγκαταλέγεται ανάμεσα στα σπουδαία του είδους με θέμα την πατρική βία.  

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ

Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας και της παιδικής κακοποίησης είναι «διαχρονικό, διαταξικό και διαγενεαλογικό». Δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος παράγοντας που να το προκαλεί ή να το καθορίζει. «Διαμορφώνεται μέσω της αλληλεπίδρασης διαφόρων και ίσως διαφορετικών παραγόντων, γεγονός που επαληθεύει την πολυπλοκότητα του».

Οι τραυματικές επιπτώσεις της παιδικής κακοποίησης εμφανίζονται ιδιαίτερα ισχυρές στα παιδιά, ενώ πολλοί ερευνητές υπογραμμίζουν την μακροχρόνια δράση τους. Ανάμεσα σε αυτές, πέρα από τα εμφανή σημάδια (κακώσεις), συγκαταλέγονται: απομόνωση του παιδιού, θλίψη, απόσυρση, ψυχικές διαταραχές, πρώιμη παραβατική συμπεριφορά, σεξουαλικές διαταραχές (κυρίως σε περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης), χρήση ουσιών, οργανικές διαταραχές, διαγενεαλογική συνέχιση της βίας κ.τ.λ. Επιπλέον πολλοί ερευνητές (μεταξύ αυτών και οι υποστηρικτές της Κοινωνικής Μάθησης του Μπαντούρα και της γνωστής θεωρίας της «Μίμησης Προτύπων») έχουν καταλήξει στους παράγοντες, οι οποίοι συντελούν στην εκδήλωση του φαινομένου. Ως τέτοιοι παράγοντες θεωρούνται, το ιστορικό κακοποίησης του γονέα, η ύπαρξη ψυχικών διαταραχών ή καταχρήσεων, βίαιες σχέσεις μεταξύ των γονέων, βίαιη διαπαιδαγώγηση του ίδιου του γονέα, κοινωνικές δυσκολίες διαβίωσης, χαμηλό μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο κ.α.

Με βάση τα παραπάνω συμπεραίνουμε τη σπουδαιότητα των μέτρων αρωγής και προστασίας των θυμάτων. Η συμβολή ειδικευμένων επαγγελματιών (ψυχολόγων, γιατρών, εγκληματολόγων, νομικών, κοινωνιολόγων κ.τ.λ.), κρίνεται απαραίτητη για τη δημιουργία προγραμμάτων πρόληψης και αντιμετώπισης, που θα αποτρέψουν τη διαιώνιση του φαινομένου.

Στην πατρίδα μας, όπως και σε αρκετές χώρες της Ευρώπης με πρωτοπόρο τη Σουηδία, απαγορεύεται δια νόμου, άρθρο 4 του Ν. 3500/06, «η άσκηση σωματικής βίας σε βάρος ανηλίκου ως μέσο σωφρονισμού στο πλαίσιο της ανατροφής».

Ωστόσο και παρά την πρόσφατη απαγόρευσή της, σε έρευνες του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού αναδείχθηκε, ότι η σωματική τιμωρία εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως, ακόμα και σε περιπτώσεις που οι γονείς γνωρίζουν ότι δεν είναι δόκιμο και σκόπιμο να χτυπούν τα παιδιά τους.

Για την ευαισθητοποίηση μικρών και μεγάλων κατά της χρήσης κάθε μορφής βίας στα παιδιά δημιουργήθηκε, μεταξύ άλλων, το «ΔΙΚΤΥΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΤΙΜΩΡΙΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ» και καθιερώθηκε η 30^η Απριλίου ως «Παγκόσμια Ημέρα κατά της Σωματικής Τιμωρίας στα Παιδιά».

Γιάννης Σπετσιώτης – Τζένη Ντεστάκου