Πλούσιο φωτορεπορτάζ και ιστορίες από τον χώρο που κάποτε μεσουρανούσαν τα σημαντικότερα ονόματα της ελληνικής μουσικής
newsbeast
Γυρίζοντας κάποια -αρκετά μάλλον- χρόνια πίσω, ο Γιώργος Ζαμπέτας περνούσε για μία ακόμα ημέρα την πόρτα στα στούντιο της Columbia. Ηχογραφούσε τότε έναν από τους δίσκους του, διαδικασία η οποία συνήθως απαιτούσε μέρες. Ίσως και μήνα ολόκληρο…Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης
Βίντεο-Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος
Την ίδια εποχή ήταν της μόδας η μετάφραση ξενόγλωσσων τραγουδιών από τα γαλλικά και τα ιταλικά, στα ελληνικά, ενώ κάποιοι Έλληνες τραγουδιστές τα έντυναν με τη φωνή τους. Σε ένα από αυτά ο άνδρας και η γυναίκα αντάλλασσαν λόγια αγάπης και αφοσίωσης: «Je t’aime», ομολογούσε ο ηδυπαθής εραστής στα γαλλικά. Ο Μίμης Κανής, ηχολήπτης της Columbia, σκέφτηκε τότε πως ήταν η κατάλληλη στιγμή να κάνει πλάκα στο Ζαμπέτα. Ο συνθέτης ήταν έτοιμος για να ξεκινήσει η εγγραφή και ο ηχολήπτης, πάτησε τα κουμπιά στην κονσόλα.
Συναντηθήκαμε με τον Κανή, στη Νέα Φιλαδέλφεια, στο καφενείο που συχνάζει. Του ζήτησα να θυμηθεί τα χρόνια της Columbia. Αν δεχτούμε ότι την ιστορία την γράφουν οι παρέες, τότε το περιστατικό με τον Ζαμπέτα, περιγράφει ότι για τη μεγάλη επιτυχία που γνώρισε το ελληνικό τραγούδι, δεν ευθύνεται μόνο ο επιτυχημένος επιχειρηματικός σχεδιασμός, ούτε η έμπνευση των δημιουργών. Το κλίμα ήταν τέτοιο που έδινε αμέσως ώθηση σε ό,τι γεννιόταν.
Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την κατεδάφιση των ιστορικών στούντιο της εταιρείας, διέμεναν εκεί πρόσφυγες, ενώ σήμερα δεν συναντά κανείς παρά εικόνες εγκατάλειψης εκεί που κάποτε ο ηχούσε ο παλμός της ελληνικής μουσικής – και όχι μόνο – παραγωγής τραγουδιών.
Ο Ζαμπέτας και η τηλεόραση
«Άλλη μία φορά γύριζε ο Ζαμπέτας με την κομπανία του από περιοδεία στη Γερμανία. Ένας από τους μουσικούς κουβαλούσε μία τηλεόραση. Για να την περάσουν όμως στην Ελλάδα τηλεόραση έπρεπε να πληρώσουν δασμούς. Κι εκείνος δεν είχε πληρώσει τίποτα», θυμάται ο Μίμης Κανής.«Κάποια στιγμή τους σταμάτησαν στον έλεγχο. Μπήκε στη μέση ο Ζαμπέτας και άρχισε να φωνάζει στο μουσικό του: “Αμάν ρε, όλο ρεζίλι με κάνετε!!! Με ξεφτιλίζετε! Δεν σας μπορώ πια”. Εν τω μεταξύ ο Γιώργος είχε πιάσει τον χαβαλέ με τους τελωνειακούς. “Άντε πάρ’ την από ‘δω και φύγε ρε με την τηλεόραση”, φώναξε στο μουσικό του. Κι έτσι πέρασε τον έλεγχο κάτω από τα ρουθούνια των τελωνειακών», συνεχίζει.
Ο Κανής μπήκε στην Columbia όταν οι παλιοί άρχισαν να κουράζονται και σταδιακά να αποσύρονται από το επάγγελμα. Ήταν εμπειρικός σπουδαστής, καθώς έμαθε την τέχνη δίπλα σε προγενέστερους ηχολήπτες.
«Όταν πήγαμε δεν ξέραμε τη δουλειά, δεν είχαμε ξαναδεί κονσόλα. Υπήρχαν κάποιες σχολές ραδιοφωνίας, αλλά στην πραγματικότητα τριφτήκαμε δίπλα στους παλιούς. Σταδιακά περάσαμε από τις μονοφωνικές κονσόλες στις οκτακάναλες και ζήσαμε την εξέλιξη. Η Columbia διέθετε το μοναδικό στούντιο ηχογράφησης στην Ελλάδα και το μοναδικό εργοστάσιο των Βαλκανίων”, λέει ο Μίμης Κανής.
Όλα στο χέρι…
«Όλα τότε γίνονταν στο χέρι. Κι αργότερα, όταν ήρθε η πρώτη κονσόλα οκτώ καναλιών μιλούσαμε για άθλο. Για να μοντάρουμε τότε έπρεπε να κόψουμε την ταινία και αμέσως να βάλουμε ένα σημάδι στην κεφαλή. Πολλές φορές ερχόταν ο τραγουδιστής και μπορεί να έλεγε το τραγούδι ακόμα και 20 φορές. Ο παραγωγός κρατούσε από την πρώτη ηχογράφηση ένα ρεφρέν, από τη δεύτερη ένα κουπλέ, από την τρίτη κάτι άλλο. Έτσι μοντάραμε τα τραγούδια».Ο ίδιος μπήκε για πρώτη φορά στα στούντιο της Columbia τη δεκαετία του ’70. Γνώρισε όλους τους μεγάλους. Και Καζαντζίδη και Βαμβακάρη. Και ποιον δεν γνώρισε… «Ο Μάρκος καθόταν σε μία καρεκλίτσα και έπαιζε», θυμάται.
Ωστόσο ο Κανής δέθηκε με τη νεότερη γενιά καλλιτεχνών. Με όλους εκείνους που στιγμάτισαν το ελληνικό τραγούδι τα τελευταία σαράντα χρόνια. «Είχαμε ιδιαίτερα στενή σχέση με τη Χαρούλα και το Νταλάρα. Η Χαρούλα με πάντρεψε, ενώ με το Γιώργο είμαστε συνομήλικοι και κάναμε παρέα. Συχνά με φώναζε να πάμε σε μια ταβέρνα παρέα πριν ή μετά την ηχογράφηση».
«Ηχογραφούσαμε από δημοτικό μέχρι συμφωνική μουσική»
Από τα δύο μεγάλα στούντιο της Columbia περνούσαν όλα τα είδη ρεπερτορίων. «Ξεκινούσαμε να γράφουμε δημοτικά το πρωί και καταλήγαμε να γράφουμε το βράδυ συμφωνική ή ηλεκτρονική μουσική με τους Αδάμη και Παπαϊωάννου», λέει ο Κανής.Μερικοί καλλιτέχνες όπως ο Λοΐζος ή ο Νταλάρας ήταν ιδιαίτερα σχολαστικοί με το αποτέλεσμα της φωνοληψίας. Έτσι έλεγαν οι παλιοί την ηχοληψία: φωνοληψία. Ο Λοϊζος σύμφωνα με τον άλλοτε ηχολήπτη της Columbia περνούσε πολλές ώρες στο στούντιο. Όταν ηχογραφούσαν το Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας οι μουσικοί έπαιζαν από τις 11 το πρωί έως τις 6 το απόγευμα που τελείωνε η βάρδιά τους. Τελικά ο Λοΐζος, αποφάσισε να κρατήσει την πρώτη ηχογράφηση, εκείνη των 11. Τότε μάλιστα οι μουσικοί έφυγαν αμέσως μετά την ηχογράφηση για να πάνε στα μαγαζιά που δούλευαν, τα οποία ήταν ανοιχτά επτά ημέρες την εβδομάδα.
«Περνούσαμε καλά, παίρναμε τα λεφτά μας στην ώρα τους, δουλεύαμε τις υπερωρίες μας. Τα Χριστούγεννα ή το Πάσχα ήμαστε αραχτοί γιατί τα τραγούδια πήγαιναν στα πιεστήρια. Νωρίτερα όμως δουλεύαμε σαν τα σκυλιά. Έπρεπε να φτάσουν το συντομότερο οι δίσκοι στο πιεστήριο, και να βγουν στο εμπόριο για να πάει ο κόσμος να ψωνίσει στις γιορτές».
Η πειρατεία, τα μαγνητοφωνάκια και οι κασέτες
Όσο για την πειρατεία, ήταν υπαρκτή από τότε. Τουλάχιστον από την επικράτηση της κασέτας και ύστερα.«Ορισμένοι είχαν κάτι τετράγωνα κασετόφωνα, δεν ξέρω αν τα θυμάσαι… Αγόραζαν μία κασέτα, έστηναν στη σειρά 40 κασετόφωνα, τα οποία έγραφαν ταυτόχρονα», σύμφωνα με τον Κανή.
Η ιστορία του τραγουδιού στην Ελλάδα, καταγράφει και εξαιρετικές περιπτώσεις. Η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου είναι μία τέτοια ειδική περίπτωση. Πουλούσε τους στίχους των τραγουδιών της όσο όσο για να έχει λεφτά να τα παίξει στο τζόγο.
«Έλεγε: “δώσε μου έξι κατοστάρικα και μη με ζαλίζεις με πνευματικά δικαιώματα και ιστορίες”. Δεν την ένοιαζε. Υπήρχαν επίσης πολλοί καλλιτέχνες που τους εκμεταλλεύονταν οι άλλοι, καθότι μερικοί συνάδελφοί τους έπαιρναν τα τραγούδια τους και τα έκαναν δικά τους. Πού να πας στα δικαστήρια τότε; Σκέψου ότι σε πολλά νησιώτικα ή δημοτικά τραγούδια έγραφαν κάποιοι το όνομά τους. Όποιος προλάβαινε κι έγραφε το όνομά του στο τραγούδι, εκείνος εισέπραττε τα δικαιώματα στη συνέχεια», περιγράφει ο ηχολήπτης.
Ο μόνος που έβαζε το όνομα της Ευτυχίας στα τραγούδια ήταν ο Καλδάρας
Τα γεγονότα μαρτυρούν ότι ο μόνος, ο οποίος έβαζε το όνομά της στα τραγούδια ήταν ο Απόστολος Καλδάρας. Και ο μοναδικός, ο οποίος παραδέχτηκε - έστω και μετά το θάνατό της - ότι κάποια τραγούδια δεν ήταν δικά του αλλά της Παπαγιαννοπούλου, ήταν ο Καζαντζίδης.Όταν ο Μπιθικώτσης δεν ήθελε να τραγουδήσει
Στις πρώτες ηχογραφήσεις έμπαινε ολόκληρη η ορχήστρα μέσα, δεδομένου ότι δεν υπήρχε το μιξάζ τα πρώτα χρόνια.«Θυμάμαι τον συγχωρεμένο τον Νίκο Κανελλόπουλο - ιστορικός ηχολήπτης της Columbia - να μου λέει πως όταν γράφηκε το Άξιον Εστί είχε έρθει στο στούντιο η χορωδία, η ορχήστρα της ΕΡΤ, ο Μπιθικώτσης. Στο στούντιο λοιπόν υπήρχε ένα καμαράκι για τους τραγουδιστές επάνω και μία σάλα κάτω για τους υπόλοιπους συντελεστές. Όλοι όμως είχαν οπτική επαφή μεταξύ τους. Έπρεπε τότε να τραγουδήσει ο Μπιθικώτσης. Ξαφνικά τα πλάνα του άλλαξαν: “Δεν μπορώ να τραγουδήσω, δεν είναι καλά η φωνή μου”, άρχισε να διαμαρτύρεται. Τότε έπιασε ο Θεοδωράκης τον Κανελλόπουλο και του ζήτησε να μεσολαβήσει. Οι καλλιτέχνες άκουγαν τους τεχνικούς. Τους σέβονταν. Και τελικά ο Κανελλόπουλος, αφού είπε και δυο ωραία λόγια για να… ανεβάσει τον Μπιθικώτση, κατάφερε να τον ρίξει!»
«Ωραιότερες χαμηλές από του γύφτου δεν υπήρχαν»
Ο Κανής μιλάει και για τον Μανώλη Αγγελόπουλο. «Μεγάλη φυσιογνωμία. Και πάντα ντυμένος στην πένα. Κυκλοφορούσε με κοστούμι, ποτέ δεν θα τον έβλεπες με πουλοβεράκι. Όλα ήταν ραμμένα πάνω του. Δεν άφηνε ποτέ την εμφάνισή του στην τύχη. Τέλος πάντων… Φωνητικά; Ωραιότερες χαμηλές δεν υπήρχαν από αυτές του γύφτου! Τεράστιος. Αλλά και ο Καζαντζίδης, όταν άνοιγε τα ρουθούνια του, τα ποντιακά, που ήταν σαν ηχεία, χανόσουν. Και ο Γρηγόρης… Ο Μπιθικώτσης συνήθιζε να λέει για τον Καζαντίδη: “Αυτός είναι της χωροφυλακής κι εγώ της αστυνομίας πόλεων”», με κοιτάζει ο Κανής και συνεχίζει την αφήγηση, φέρνοντας στην επιφάνεια τις αναμνήσεις του.
Το… μαύρο και ο σκύλος ο χασικλής
Ως γνωστόν οι παλιοί φούμαραν μαύρο. Πολύ μαύρο. Και είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα που αναφέρει ο Κανής. «Όταν υπήρχε το στούντιο 3, ήταν ένας μαύρος σκύλος που ξάπλωνε εκεί. Και οι καλλιτέχνες τον είχαν κάνει χασικλή. Μη πούμε ονόματα τώρα… Έβγαζαν το τσιγάρο, κι ο σκύλος πήγαινε μπροστά και άπλωνε τη μούρη του για να του φυσήξουν τον καπνό. Ακόμα και στο στούντιο κάπνιζαν χασίς ασταμάτητα. Ορισμένοι, όχι όλοι. Έτυχε μία φορά να φύγω από ηχογράφηση στις 2.30 το πρωί πιο μαστούρης από αυτούς. Παραπατούσα!».«Πετούσαν τις μήτρες των δίσκων με το σωρό στα σκουπίδια»
Όπως παραδέχεται αν και το σπίτι του είναι κοντά, σπάνια τον βγάζει ο δρόμος εκεί. «Μια μέρα πέρασα από την Columbia. Είδα μια γυναίκα που δούλευε στο στούντιο. Καθόταν και κοίταζε τα μπάζα, πριν ακόμα τα μαζέψουν… Ούτε που σταμάτησα. Έφυγα. Πώς το έκανε ο Μάτσας αυτό και αποφάσισε να το γκρεμίσουν. Δεν το πιστεύω. Να σου θυμίσω ότι έχει μέρος της ιδιοκτησίας του οικοπέδου. Γκρέμισε ένα μνημείο και μαζί την ιστορία του ελληνικού τραγουδιού. Ένα θα σου πω: Όταν έκλεινε το εργοστάσιο πετούσαν τις μήτρες στα σκουπίδια με το σωρό. Για να μην τις αντιγράψουν, κράτησαν ορισμένους εργαζόμενους στον ένα μήνα που χρειάστηκε να κλείσει η εταιρεία, για να τις κόβουν. Περνούσε ο σκουπιδιάρης και μάζευε κομμένες τις μήτρες των δίσκων! Ολοκληρωτική καταστροφή! Και να σκεφτείς ότι αυτό είναι το εργοστάσιο που κάποτε στο στούντιο 3 είχαν συλλάβει τον ιστορικό ηχολήπτη και τεχνικό διευθυντή της, Ευάγγελο Αρεταίο, οι Γερμανοί. Τον οδήγησαν στα κρατητήρια της Μπουμπουλίνας, καθώς έγραφε τραγούδια της Βέμπο. Αυτά πήγαν και γκρέμισαν», μονολογεί με πικρία.
Οι παραλίγο σωτήρες…
Κάποιοι προσπάθησαν να σώσουν το εργοστάσιο από την κατεδάφιση. Και λίγο έλειψε να τα καταφέρουν. Ένας από αυτούς ήταν και ο κοινωνιολόγος, Δημήτρης Υφαντής, ο οποίος συμμετείχε στην πρωτοβουλία κατοίκων και καλλιτεχνών για την αξιοποίηση του εργοστασίου.«Στόχος ήταν να αξιοποιηθεί το οικόπεδο με χρήματα από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Ωστόσο υπήρχαν αρκετοί ιδιοκτήτες στο συγκεκριμένο οικόπεδο. Επρόκειτο για τέσσερις μεγαλύτερες ιδιοκτησίες και δύο μικρότερες. Ένα κομμάτι ανήκε στον Πανάγιο Τάφο, ένα άλλο στη ΔΕΗ, ένα στον Ερυθρό Σταυρό και ένα στην Columbia, το οποίο περιήλθε στην ιδιοκτησία του Μάκη Μάτσα», εξηγεί ο Δημήτρης Υφαντής .
Το πρώτο 33άρι, δίσκος του Τσιτσάνη το 1960
Το πρώτο 33άρι που βγήκε από το εργοστάσιο ήταν του Τσιτσάνη το 1960. Ταυτόχρονα είχε δημιουργηθεί λιθογραφείο για τα εξώφυλλα και φυσικά στούντιο ηχογράφησης. Οι Άγγλοι ιδιοκτήτες της εταιρείας έκριναν ότι η εγκατάσταση της Columbia σε μία χώρα με σημαντική παραγωγή τραγουδιών, θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα οικονομικά τους συμφέροντα.
Το ΣτΕ ανακάλεσε την αρχική του απόφαση
Η ομάδα για τη διάσωση της Columbia προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ζητώντας να κριθεί διατηρητέο το εργοστάσιο όταν γκρεμίστηκε. Τα… γεγονότα όμως είχαν διαφορετική άποψη για τον ιστορικό χώρο.Το ΣτΕ ακολούθησε τον ίδιο δρόμο με εκείνον που ακολούθησε στην περίπτωση των προσφυγικών της Αλεξάνδρας. «Έτσι, ενώ αρχικά η απόφασή του ήταν υπέρ μας, αργότερα την αναίρεσε», αναφέρει ο Δημήτρης Υφαντής.
Ταβέρνες φιλοξενούσαν καλλιτέχνες και τεχνικούς πριν και μετά την ηχογράφηση
«Πολλοί από τους εργαζόμενους έμεναν στην ευρύτερη περιοχή. Υπήρχαν και ταβερνάκια στα οποία σύχναζαν οι μουσικοί και οι τραγουδιστές πριν ή μετά τις ηχογραφήσεις. Η πιο γνωστή ήταν η ταβέρνα του Χολέμπα στη Ριζούπολη».«Αυτό πάντως που εκτιμώ ότι θα έπρεπε να έχει συμβεί και δεν έγινε ποτέ, είναι η δημιουργία ενός μουσικού αρχείου, άρρηκτα συνδεδεμένου με την ιστορική διαδρομή του τραγουδιού στη χώρα μας. Με τη συμβολή ειδικών επιστημόνων, μουσικολόγων, κοινωνιολόγων και άλλων ειδικών. Φανταστείτε ότι μόνο στο φωνόγραφο έχουμε κληρονομιά περί τις 24.000 τραγούδια και αν υπολογίσει κανείς και τα βινύλια, πρέπει να υπάρχουν επιπλέον 200.000 τραγούδια».
Η Φραγκοσυριανή είχε 6 λάθη στην πρώτη της ηχογράφηση
Η αξία του αρχείου που πήγε χαμένο είναι ανυπολόγιστη σύμφωνα με τον Δημήτρη Υφαντή: «Σκεφθείτε ότι στην εποχή του γραμμοφώνου δεν υπήρχε περίπτωση να χαλάσουν δεύτερο κερί από το οποίο δημιουργούσαν το πρόπλασμα, για να γράψουν και δεύτερο δίσκο. Γι’ αυτό και πολλοί δίσκοι γραμμοφώνου έχουν πολλά λάθη κάτι που τους έκανε σπάνιους και συλλεκτικούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Φραγκοσυριανή έχει μέσα έξι λάθη στην πρώτη της ηχογράφηση σε δίσκο 78 στροφών, καθώς δεν μπορούσαν να τα διορθώσουν».Με την προσπάθεια των κατοίκων συνέπλευσαν αρκετοί καλλιτέχνες με πρωτεργάτη το Μανώλη Ρασούλη. Μαζί του ο Χρήστος Λεοντής, ο Νότης Μαυρουδής, ο Γιάννης Ιωάννου ο σημαντικός δεξιοτέχνης του μπουζουκιού, Κώστας Παπαδόπουλος. «Οι περισσότεροι καλλιτέχνες όμως μας απέφευγαν γιατί δεν ήθελαν να συγκρουστούν με το Μάτσα. Πολλοί ζήτησαν να δουν πρώτα τι θα κάνουν με το συμβόλαιό τους, κάτι που σεβαστήκαμε γιατί από αυτό ζουν. Όταν ορισμένοι ρωτούσαν ποιος μας κάνει πλάτες, εμείς απαντούσαμε πως προσπαθούσαμε ήταν γιατί διαθέταμε ρομαντισμό και την επιθυμία να διασώσουμε ένα σημαντικό νεότερο μνημείο. Δεν μας στήριζε κανένας επιχειρηματίας, όπως κάποιοι πίστευαν», λέει ο Υφαντής.
(έχουν χρησιμοποιηθεί ασπρόμαυρες φωτογραφίες από το αρχείο του Μάκη Μάτσα)
