Για όσους δεν ήσαν στη γιορτή

''Ρόδια Ερμιόνη''

 Γράφει ο Βασίλης Γκάτσος

Το ρόδι έχει πατρίδα την Περσία και είναι ένα από τα πρώτα φρούτα που καλλιεργήθηκαν, στις εύφορες παραποτάμιες εκτάσεις του Τίγρη, Ευφράτη, Νείλου και σε αυτές των ποταμών της Ινδίας, τουλάχιστον από το 3000 π.Χ.

Οι αρχαίοι πρόγονοί μας το σχετίζανε με τον θάνατο και τον Κάτω Κόσμο. Αυτό έχει ‘περάσει’ σε μας τους νεότερους από τον μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα.

«Πίστευαν ότι η ροδιά είχε πρωτοφυτρώσει από το αίμα του Ζαγρέα Διονύσου, στη Θήβα, στον τάφο του Μενοικέα, του γιου του Κρέοντα που είχε αυτοκτονήσει, φύτρωσε μια ροδιά (Παυσανίας) και στον τάφο του Πολυνείκη, του γιου του Οιδίποδα, οι Ερινύες είχαν αφήσει να φυτρώσει μια ροδιά, που οι καρποί της, όταν τους άνοιγες έσταζαν αίμα (Φιλόστρατος, Εικόνες 2.29).

Υπάρχει όμως και μια άλλη δυνατή ερμηνεία: Το ρόδι, με τα πολλά σποριά που....

..... κλείνει, ήταν για τους αρχαίους σύμβολο ευγονίας, όπως και για μας σήμερα, γι’ αυτό ιερό στην Ήρα, τη θεά του γάμου, και στην Αφροδίτη.

Με το να δώσει λοιπόν, ο Πλούτωνας στην Περσεφόνη να φάει από το ρόδι, την έδενε μαζί του με τους ασύντριφτους δεσμούς του γάμου (Ελληνική Μυθολογία, Τομ. Γ, σελ.113, εκδ. ΤΟ ΒΗΜΑ)».

Οι γιαγιάδες μας στην Ερμιόνη μάς καθάριζαν ρόδια: «φάτε βρε, να βάλετε αίμα!».

Έτσι το ρόδι είναι και σήμερα της χαράς, της γονιμότητας, της υγείας και του Κάτω Κόσμου.

Όμως αν η Μητέρα Γη, η Δήμητρα, ήταν η θεά της καλλιέργειας των καρπών και του κύκλου τους, ο Πλούτωνας δεν ήταν μόνο θεός του Κάτω Κόσμου, αλλά η ίδια η δύναμη του εδάφους που στηρίζει τις καλλιέργειες.

Και φαίνεται ότι η Περσεφόνη γίνεται ο δεσμός αρμονικής συνεργασίας της Δήμητρας και του Πλούτωνα. Το χειμώνα που φύση και έδαφος αργούν, ανεβαίνει η Κόρη στον Πάνω Κόσμο στη Μάνα, και τον υπόλοιπο χρόνο ‘πιάνει δουλειά’ με τον Πλούτωνα στο έδαφος, ενώ η Μάνα στις καλλιέργειες. Οι αρχαίοι πρόγονοί μας είχαν πλέον κατανοήσει την καταλυτική σημασία του εδάφους στις καλλιέργειες και αυτό το κωδικοποίησαν σε μία θεία συνεργασία και σε ένα συγκλονιστικό γεγονός.

Έτσι, μέσω του μύθου, στέλνεται από την αρχαιότητα, το και σήμερα άκρως επίκαιρο μήνυμα: Ο πλούτος και τα αγαθά χαρίζονται στον αγρότη και την Κοινότητα όταν μεριμνά για τα φυτά αλλά και το έδαφος.

Η Ερμιόνη ήταν ο τόπος που καμάρωνε, ότι στη γη της έγινε η Καταγωγή της Περσεφόνης στον Κάτω Κόσμο, και ότι οι Ερμιονείς ήσαν αυτοί που μαρτύρησαν στη Δήμητρα το μέγα γεγονός. Ξαφνικά χωρίστηκε το βουνό από θείο σεισμό, τη στιγμή που η Περσεφόνη έσκυβε να κόψει έναν ωραίο υάκινθο. Βρέθηκε στο κενό όπου την άρπαξε ο Πλούτωνας στο άρμα του, τόσο γρήγορα, που μόνον ο Ήλιος είδε, όμως δεν μαρτύρησε στη Δήμητρα. Στο βουνό έμειναν τα σημάδια του φοβερού γεγονότος, το φαράγγι του Καταφυκιού και οι τρύπες στην απότομη πλαγιά του που οδηγούσαν κατευθείαν στον Κάτω Κόσμο. Κι ένας φοβερός αντίλαλος που πήρε την κραυγή (Δαμάτερ!) της Περσεφόνης και την μετέφερε από βουνό σε βουνό, μέχρι που την άκουσε η Δήμητρα.

Οι Ερμιονείς αφιέρωσαν μέγα πανελλήνιο ιερό στη Δήμητρα και πίσω απ’ αυτό διαμόρφωσαν ιερό χώρο αφιερωμένο στον Πλούτωνα. Όλοι γνώριζαν ότι εκεί στο φαράγγι του Καταφυκιού έγινε το μέγα γεγονός, ότι εκεί ήταν ο πιο σύντομος δρόμος για τον Κάτω Κόσμο, ότι στο φαράγγι αυτό ήταν οι τρύπες απ’ όπου κατέβαιναν οι Διόσκουροι, ότι αυτόν τον δρόμο διάλεξε ο Ηρακλής ως συντομότερο για να ανεβάσει τον Κέρβερο, ότι μόνο σε αυτό το φαράγγι αν φωνάξεις «Δαμάτερ!» ο αντίλαλος θα σου επιστρέψει ολόκληρη τη λέξη.

Στη γιορτή της Δήμητρας και της Κόρης έρχονταν προσκυνητές από πολλά μέρη, κάτι ανάλογο με τη γιορτή των Αγίων Αναργύρων, να γιορτάσουν το μέγα γεγονός της μαγικής ένωσης της Περσεφόνης με τον Πλούτωνα, ένωση που επέφερε ένα σπειρί ρόδι που πρόσφερε ο Πλούτωνας στη Περσεφόνη, ένα σπειρί γλυκού, αιμάτινου ροδιού της γης της Ερμιόνης. Αυτονόητο ότι η ροδιά και το ρόδι είχαν την τιμητική τους θέση στη μεγάλη γιορτή.

Μπορεί να φαίνονται αυτά πολύ μακρινά, όμως όπως γράφει και ο δάσκαλό μας Μιχ. Παπαβασιλείου στο βιβλίο του: « Μπορεί να ήσανε και παραμύθια! Αλλά μήπως και αυτά δεν αντιπροσωπεύουνε ένα μεγάλο μέρος της Ελληνικής ψυχής, το οποίο η μνήμη ποτέ δεν τολμάει να ξεγράψει….».

Το ρόδι δεν ήταν μαζική παραγωγή όπως τα εσπεριδοειδή. Η κατανάλωσή του ήταν μικρή και ειδική: Για τις θρησκευτικές και μαγικές τελετές, για τις χαρές του γάμου, τα μνημόσυνα, για τα παιδιά να βάλουν αίμα, για τους μεγάλους να δοκιμάσουν λίγο σαν ιερό καθήκον που δεν ξεγράφεται. Αλλά και απλά, να μένουν στη φρουτιέρα για πολύ καιρό, να ομορφαίνουν το σπίτι και το τραπέζι, απλώνοντας γύρω τη μαγική ευγονική τους δύναμη, κι ας δεν τα έτρωγε στο τέλος κανένας.

Και στην Ερμιόνη ένας ήταν ο χαρακτηρισμός του καρπού: «γλυκός και κόκκινος σαν αίμα». Και γι’ αυτό φρόντιζε το εξαιρετικό κλίμα της περιοχής μας, το καλό έδαφος και η φροντίδα των καλλιεργητών, κι οι ροδιές το καταλάβαιναν και προσαρμόζονταν δίνοντας όλο και γλυκύτερους καρπούς, όλο και πιο αιμάτινους. Αυτά ήταν τα ρόδια μας πάππου προς πάππου.

Στο βιβλίο του αείμνηστου δασκάλου μας ΘΡΥΛΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΜΙΟΝΗΣ διαβάζουμε για παλιά περιβόλια και ροδιές:

«Το περιβόλι του Ηλία Πάλλη (Κοματά) φυτεμένο με φανταχτερές και πλούσιες σε σοδειά ροδιές (σελ. 230)

Το περιβόλι του Αγγ. Παπαβασιλείου πυκνοφυτεμένο από πολλά καρποφόρα δέντρα: Λεμονιές, μανταρινιές, βερυκοκιές, κυδωνιές, μηλιές, κορομηλιές, ροδιές, αμυγδαλιές, ροδακινιές (σελ. 232)

Το περιβόλι της Κωνσταντινιάς, σημερινό Γιάννη Λαζ. Παπαμιχαήλ με λεμονιές και ροδιές πολλές (σελ. 233)

Το περιβόλι του Γιάννη Δέδε (Τσιπογιάννη) (παλαιά του Γιάγκου Αγγ. Παπαβασιλείου) φυτεμένο με δέντρα ωραιότατα: λεμονιές, πορτοκαλιές, μανταρινιές, φράπες, γκρέιπ – φρουτ, δαμασκηνιές, και πολλές ροδιές (σελ. 236)».

Ήσαν ασφαλώς πολύ περισσότερα τα περιβόλια της Ερμιόνης που είχαν και ροδιές, που δεν τα περιέλαβε στο βιβλίο του ο δάσκαλός μας, όπως το παμπάλαιο περιβόλι του Κανέλλη και Κόντου στα Ποτόκια. Τα παλιά τα χρόνια τα ρόδια είχαν μικρή και ειδική κατανάλωση και δεν μπορούσαν να σταθούν ως μονοκαλλιέργεια σ’ ένα περιβόλι. Μια με δυο σειρές είχαν τα περισσότερα και από αυτές τις παλιές ροδιές που οι ρίζες τους χάνονται στα βάθη της ιστορίας, γεννήθηκε η σημερινή καλλιέργεια της ροδιάς μας ως συνέχεια μιας αρχαίας παράδοσης.

Έτσι και η σημερινή γιορτή της ροδιάς και του καρπού της δεν είναι αναβίωση αλλά δημιουργική συνέχεια. Τα γλυκά και σαν αίμα ρόδια Ερμιόνης φέρουν μέσα τους τον μύθο και την ιστορία του τόπου μας. Είναι μοναδικά, δέντρο και καρποί, και, όταν οι ροδιές μας μεταναστεύουν σε άλλους μακρινούς τόπους, σε άλλα κλίματα, σε άλλα εδάφη, αλλάζουν συμπεριφορά.

Σήμερα τα ρόδια μας δικαίως είναι ΠΟΠ (Προστατευομένης Ονομασίας Προέλευσης), είναι τα πιο γλυκά του κόσμου, και είναι ιστορική ευκαιρία να τα κάνουμε κύριο και βασικό προϊόν της Ερμιονίδας, γιατί πλέον τα ρόδια και τα δεκάδες προϊόντα που προκύπτουν από τον χυμό τους, έχουν παγκόσμια αγορά, αφού πλέον και η επιστήμη, όχι μόνον ο μύθος και η παράδοση, τα τοποθετεί στα εκλεκτά για την υγεία.

 Όμως μέγιστο και το μάθημα του αρχαίου μύθου: Η καλλιέργεια έχει ανάγκη το έδαφος και το νερό του, και χωρίς αυτά δεν μπορεί να αποδώσει.

Και στη δικιά μας εποχή, για να ταξιδέψουν τα ρόδια μας σ’ όλη την οικουμένη, είναι επιπλέον αναγκαία η συνεργασία στην καλλιέργεια, στη μεταποίηση, στο εμπόριο, και στη στήριξη του ονόματος ΠΟΠ Ρόδια Ερμιόνης αλλά και του μύθου που τα συνοδεύει.

Βασίλης Γκάτσος