 |
| Γράφει ο Βασίλης Γκάτσος |
Διάβασα σε πολλές ανακοινώσεις για "το κάψιμο του Ιούδα" στην Ερμιόνη, "την πυρπόληση του ομοιώματος του Ιούδα", "το φαντασμαγορικό - εντυπωσιακό κάψιμο του Ιούδα", "το τοπ κάψιμο του Ιούδα στην Ερμιόνη", έως και την βεβαίωση ότι "από το 1971 τιμωρούμε τον Ιούδα στην Ερμιόνη".
Οι ανακοινώσεις όμως πέραν αυτών των αναφορών δεν ασχολούνται με τον Ιούδα .... τη δράση του και τα σημαινόμενά της, αλλά με τα χαρμόσυνα μηνύματα του Πάσχα: Μια χαρμόσυνη εκδήλωση φωτός, αγάπης, ειρήνης, αλληλεγγύης και θυσίας που αφήνει το "παραδοσιακό" όνομα - τίτλο της εκδήλωσης "Κάψιμο του Ιούδα", μετέωρο.Επίσης είναι κοινή παραδοχή ότι τα πανελλήνια "καψίματα του Ιούδα", όπως και άλλες εκδηλώσεις, "αναβίωσαν" τα τελευταία χρόνια για τουριστικούς λόγους: Να διαφημίσουν τον τόπο, να φέρουν επισκέπτες και να δουλέψει η τοπική αγορά. Και η πανελλαδικώς πάγια απάντηση των αρμοδίων είναι:
"Μεγάλη επιτυχία, πολύς κόσμος, δούλεψαν τα μαγαζιά κινήθηκε η αγορά".
Πιστεύω ότι η εκδήλωση στην Ερμιόνη από την αρχή της ξεπέρασε αυτό που σηματοδοτεί ένα "κάψιμο του Ιούδα". Οι παρέες μέσα στα καΐκια, οι λαμπαδηφορίες, το βεγγαλικά, τα βαρελότα, το τοπίο, οι χοροί, τα τραγούδια, η μουσική, δημιουργούν συνειρμικά εικόνες των ναυτικών άθλων της περιοχής μας στον αγώνα της Ανεξαρτησίας, εικόνες αποχαιρετισμού - υποδοχής των σφουγγαράδων μας, εικόνες της συλλογικής δράσης των ναυτικών και των ψαράδων μας. Δηλαδή από εκδήλωση - ατραξιόν έγινε τοπική γιορτή πολύ πέρα από όποιο τουριστικό ή άλλο σκοπό.
Δεν είναι η αναβίωση του εθίμου του καψίματος του Ιούδα και η μεταφορά του στη θάλασσα, αλλά ο Εσπερινός της Αγάπης που κατέβηκε στη θάλασσα ως λαϊκή γιορτή φωτός και αγάπης.
Παράδοση καψίματος του Ιούδα (του Γιούδα λέγαμε παλιά) και μάλιστα φαντασμαγορικού στην Ερμιόνη δεν είχαμε. Παλιά, προκατοχικά, μια παρέα παιδιών (Ταξιαρχιώτες) του πάνω μαχαλά έφτιαχνε ένα ομοίωμα και το έκαιγε δυτικά της αυλής του ναού των Ταξιαρχών σε κάτι χαλάσματα, χωρίς μετοχή του κόσμου, ούτε όλων των παιδιών. Αυτό που γίνεται ακόμη και σήμερα σε εκκλησίες την Ανάσταση, τελείως περιθωριακά. Η εκκλησία δεν το ήθελε ποτέ, ούτε και ο κόσμος. Άλλωστε σηματοδοτούσε όχι απλώς το κάψιμο του Ιούδα που πρόδωσε τον Χριστό, αλλά του κάθε Εβραίου που είχε σκορπίσει στα πέρατα του κόσμου, είχε φορτωθεί όχι μόνον την προδοσία του Χριστού, αλλά είχε γίνει παράδειγμα προς αποφυγή και υπεύθυνος για όλα. Στην Ευρώπη, τον καιρό της μαύρης πανούκλας, απέδωσαν τη φοβερή αρρώστια στους Εβραίους και ... στις μαύρες γάτες, κυνηγώντας και τους δύο ως όργανα του σατανά. Τους Εβραίους... γιατί δεν αρρώσταιναν εύκολα (!) χωρίς να βλέπουν ότι λόγω θρησκευτικής παράδοσης πλένονταν τακτικότατα και έτσι απέφευγαν τη μόλυνση ενώ οι κατήγοροί τους .... μια φορά τον χρόνο.
Μέχρι δεκαετία του 1950 οι γιαγιάδες μάς φοβέριζαν: "βρε μη βγεις μεσημεριάτικα από τη μάντρα για θα σ' αρπάξει κανένας οβριός και θα σου ρουφήξει το αίμα", "θα σε πάρει μαζί του και θα σε πουλήσει", "θα σε κόψει κομμάτια και θα σε φάει". Αυτά και άλλα πολλά σηματοδοτούσε η "τελετή" του καψίματος που φυσικά δεν αποδεχόταν και δεν ενίσχυε η ανεκτική ορθόδοξη πίστη, ούτε οι πιστοί, πλην περιθωριακών κύκλων.
Το πραγματικό έθιμο μικρών και μεγάλων ήταν η κατασκευή και το ρίξιμο κάθε είδους βαρελότων, παλιά ακόμη και μέσα στην εκκλησία, που ευτυχώς ...... δεν το αναβιώσαμε.
Υπήρχε και άλλο έθιμο το βράδυ της Αναστάσεως κοινής αποδοχής από κλήρο και λαό: Το σάρσιμο αερόστατου με το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ που γινόταν από το στενό λίγο νότια από τη δυτική είσοδο της αυλής των Ταξιαρχών. Τα αερόστατο από πολύχρωμες κόλλες, με ύψος κάπου 6-8 μέτρα ήταν εντυπωσιακότατο.
Τέλη δεκαετίας 1950 αρχές 1960, το αερόστατο το κατασκεύαζαν στα Μαντράκια στο πλακόστρωτο του Στεργίου παράμερα από το καρνάγιο του Κοκονάκη. Ήταν δύσκολο να κολλήσεις σωστά τόσες κόλλες με προζύμι ή καλαμούγκα. Πρωτοστατούσε τότε ο ο Κοσμάς Κοτταράς, ο Ησαΐας Κουβαράς, ένας βοηθός του καρνάγιου, και άλλοι της ηλικία τους, σαν παρέα. Εμείς πιτσιρίκια μπερδευόμαστε στα πόδια τους και τρώγαμε καμιά φάπα. Μάλιστα επιχειρήσαμε να φτιάξουμε με την παρέα (ηλικίες 7-10 χρονών) δικό μας παιδικό αερόστατο, ανάψαμε φωτιά στη βορειοδυτική γωνία της "μάντρας του Κουζούμη" (Ταρουσαίων) ακριβώς απέναντι από την εξώπορτα του σπιτιου μας στα Μαντράκια, αλλά το αερόστατο έγινε μπουρλότο πριν απογειωθεί.
Το έθιμο αυτό ίσως είχε απομείνει από το άλλο παλλαϊκό ερμιονίτικο έθιμο που γινόταν όμως το καλοκαίρι. Ήταν το σάρσιμο αεροστάτων που κυριαρχούσε μέχρι το 1920 τουλάχιστον, κάτι ανάλογο που γίνεται στο Λεωνίδιο το βράδυ της Αναστάσεως. Τα αερόστατα τα κατασκεύαζαν κατά παρέες. Το βράδυ, μόλις άρχιζε να φυσάει ελαφριά από το Καταφύκι, άφηναν, μπορεί και δέκα, αερόστατα συγχρόνως που ανέβαιναν αργά φωτίζοντας τον ουρανό και έπαιρναν κατεύθυνση προς το Μαυρονήσι. Η κάθε παρέα τα παρακολουθούσε με βάρκα, ώστε να προλάβει να μαζέψει το αερόστατό της πριν πέσει στη θάλασσα, αφού του τέλειωνε το καύσιμο. Σκοπός να χρησιμοποιηθεί την άλλη μέρα. Το έθιμο κρατούσε μερικές μέρες και κυρίως αφορούσε τα Μαντράκια που ήταν τότε το καλοκαιρινό κέντρο της Ερμιόνης.
Το έθιμο είχε και τα απρόοπτά του. Άλλαζε προς στιγμήν ο αέρας και το αερόστατο πήγαινε προς τον κάμπο των Αγίων Αναργύρων ,αλλά και προς το Κρόθι. Η παρέα έτρεχε πανικόβλητη πίσω του, γιατί υπήρχαν σπαρτά και θημωνιές! Ο πατέρας μου μου είχε πει ότι μια φορά κάηκε μια θημωνιά προς το Μοναστήρι, και μια μέρα το αερόστατο της παρέας του έπεσε σε πεύκο στη Μάντρα του Λεούση και το έκανε μπουρλότο!
Τώρα το έθιμο με τα αερόστατα να είχε προέλθει από την εντύπωση που έκαναν τα μεγάλα αερόπλοια (ζέπελιν) στην Ευρώπη; Να ήταν παλιό, ίσως ενετικό έθιμο, που με τη σειρά του είχε έρθει από την Κίνα όπως και οι χαρταετοί; Άγνωστο.
Η παρέα του αερόστατου λοιπόν, είχε την ιδέα να κάψει Γιούδα στη θάλασσα του Λιμανιού, όχι όμως ως αναβίωση εθίμου παλλαϊκού, αλλά ως τουριστική ατραξιόν, αφού ήδη είχε αυτό αρχίσει να γίνεται σε πολλά μέρη της Ελλάδας για λόγους τουριστικούς. Ήταν και ένας τρόπος να ακούγονται δυναμίτια που έκρυβε το σώμα του Ιούδα σε εποχές που απαγορευόταν αυστηρά η χρήση ακόμη και τρακατρούκας. Γρήγορα αυτή η παρεΐστικη ενέργεια μετατράπηκε από τους Ερμιονίτες σε μια λαμπρή γιορτή όπου το κάψιμο του Γιούδα ούτε καν γίνεται αντιληπτό, εκτός από λίγους που τυχαίνει να βρίσκονται στο κεφαλόσκαλο του λιμανιού.
Πιστεύω ότι η εκδήλωση στην Ερμιόνη από την αρχή της ξεπέρασε αυτό που σηματοδοτεί ένα "κάψιμο του Ιούδα". Οι παρέες μέσα στα καΐκια, οι λαμπαδηφορίες, το βεγγαλικά, τα βαρελότα, το τοπίο, οι χοροί, τα τραγούδια, η μουσική, δημιουργούν συνειρμικά εικόνες των ναυτικών άθλων της περιοχής μας στον αγώνα της Ανεξαρτησίας, εικόνες αποχαιρετισμού - υποδοχής των σφουγγαράδων μας, εικόνες της συλλογικής δράσης των ναυτικών και των ψαράδων μας. Δηλαδή από εκδήλωση - ατραξιόν έγινε τοπική γιορτή πολύ πέρα από όποιο τουριστικό ή άλλο σκοπό.
Δεν είναι η αναβίωση του εθίμου του καψίματος του Ιούδα και η μεταφορά του στη θάλασσα, αλλά ο Εσπερινός της Αγάπης που κατέβηκε στη θάλασσα ως λαϊκή γιορτή φωτός και αγάπης.
Παράδοση καψίματος του Ιούδα (του Γιούδα λέγαμε παλιά) και μάλιστα φαντασμαγορικού στην Ερμιόνη δεν είχαμε. Παλιά, προκατοχικά, μια παρέα παιδιών (Ταξιαρχιώτες) του πάνω μαχαλά έφτιαχνε ένα ομοίωμα και το έκαιγε δυτικά της αυλής του ναού των Ταξιαρχών σε κάτι χαλάσματα, χωρίς μετοχή του κόσμου, ούτε όλων των παιδιών. Αυτό που γίνεται ακόμη και σήμερα σε εκκλησίες την Ανάσταση, τελείως περιθωριακά. Η εκκλησία δεν το ήθελε ποτέ, ούτε και ο κόσμος. Άλλωστε σηματοδοτούσε όχι απλώς το κάψιμο του Ιούδα που πρόδωσε τον Χριστό, αλλά του κάθε Εβραίου που είχε σκορπίσει στα πέρατα του κόσμου, είχε φορτωθεί όχι μόνον την προδοσία του Χριστού, αλλά είχε γίνει παράδειγμα προς αποφυγή και υπεύθυνος για όλα. Στην Ευρώπη, τον καιρό της μαύρης πανούκλας, απέδωσαν τη φοβερή αρρώστια στους Εβραίους και ... στις μαύρες γάτες, κυνηγώντας και τους δύο ως όργανα του σατανά. Τους Εβραίους... γιατί δεν αρρώσταιναν εύκολα (!) χωρίς να βλέπουν ότι λόγω θρησκευτικής παράδοσης πλένονταν τακτικότατα και έτσι απέφευγαν τη μόλυνση ενώ οι κατήγοροί τους .... μια φορά τον χρόνο.
Μέχρι δεκαετία του 1950 οι γιαγιάδες μάς φοβέριζαν: "βρε μη βγεις μεσημεριάτικα από τη μάντρα για θα σ' αρπάξει κανένας οβριός και θα σου ρουφήξει το αίμα", "θα σε πάρει μαζί του και θα σε πουλήσει", "θα σε κόψει κομμάτια και θα σε φάει". Αυτά και άλλα πολλά σηματοδοτούσε η "τελετή" του καψίματος που φυσικά δεν αποδεχόταν και δεν ενίσχυε η ανεκτική ορθόδοξη πίστη, ούτε οι πιστοί, πλην περιθωριακών κύκλων.
Το πραγματικό έθιμο μικρών και μεγάλων ήταν η κατασκευή και το ρίξιμο κάθε είδους βαρελότων, παλιά ακόμη και μέσα στην εκκλησία, που ευτυχώς ...... δεν το αναβιώσαμε.
Υπήρχε και άλλο έθιμο το βράδυ της Αναστάσεως κοινής αποδοχής από κλήρο και λαό: Το σάρσιμο αερόστατου με το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ που γινόταν από το στενό λίγο νότια από τη δυτική είσοδο της αυλής των Ταξιαρχών. Τα αερόστατο από πολύχρωμες κόλλες, με ύψος κάπου 6-8 μέτρα ήταν εντυπωσιακότατο.
Τέλη δεκαετίας 1950 αρχές 1960, το αερόστατο το κατασκεύαζαν στα Μαντράκια στο πλακόστρωτο του Στεργίου παράμερα από το καρνάγιο του Κοκονάκη. Ήταν δύσκολο να κολλήσεις σωστά τόσες κόλλες με προζύμι ή καλαμούγκα. Πρωτοστατούσε τότε ο ο Κοσμάς Κοτταράς, ο Ησαΐας Κουβαράς, ένας βοηθός του καρνάγιου, και άλλοι της ηλικία τους, σαν παρέα. Εμείς πιτσιρίκια μπερδευόμαστε στα πόδια τους και τρώγαμε καμιά φάπα. Μάλιστα επιχειρήσαμε να φτιάξουμε με την παρέα (ηλικίες 7-10 χρονών) δικό μας παιδικό αερόστατο, ανάψαμε φωτιά στη βορειοδυτική γωνία της "μάντρας του Κουζούμη" (Ταρουσαίων) ακριβώς απέναντι από την εξώπορτα του σπιτιου μας στα Μαντράκια, αλλά το αερόστατο έγινε μπουρλότο πριν απογειωθεί.
Το έθιμο αυτό ίσως είχε απομείνει από το άλλο παλλαϊκό ερμιονίτικο έθιμο που γινόταν όμως το καλοκαίρι. Ήταν το σάρσιμο αεροστάτων που κυριαρχούσε μέχρι το 1920 τουλάχιστον, κάτι ανάλογο που γίνεται στο Λεωνίδιο το βράδυ της Αναστάσεως. Τα αερόστατα τα κατασκεύαζαν κατά παρέες. Το βράδυ, μόλις άρχιζε να φυσάει ελαφριά από το Καταφύκι, άφηναν, μπορεί και δέκα, αερόστατα συγχρόνως που ανέβαιναν αργά φωτίζοντας τον ουρανό και έπαιρναν κατεύθυνση προς το Μαυρονήσι. Η κάθε παρέα τα παρακολουθούσε με βάρκα, ώστε να προλάβει να μαζέψει το αερόστατό της πριν πέσει στη θάλασσα, αφού του τέλειωνε το καύσιμο. Σκοπός να χρησιμοποιηθεί την άλλη μέρα. Το έθιμο κρατούσε μερικές μέρες και κυρίως αφορούσε τα Μαντράκια που ήταν τότε το καλοκαιρινό κέντρο της Ερμιόνης.
Το έθιμο είχε και τα απρόοπτά του. Άλλαζε προς στιγμήν ο αέρας και το αερόστατο πήγαινε προς τον κάμπο των Αγίων Αναργύρων ,αλλά και προς το Κρόθι. Η παρέα έτρεχε πανικόβλητη πίσω του, γιατί υπήρχαν σπαρτά και θημωνιές! Ο πατέρας μου μου είχε πει ότι μια φορά κάηκε μια θημωνιά προς το Μοναστήρι, και μια μέρα το αερόστατο της παρέας του έπεσε σε πεύκο στη Μάντρα του Λεούση και το έκανε μπουρλότο!
Τώρα το έθιμο με τα αερόστατα να είχε προέλθει από την εντύπωση που έκαναν τα μεγάλα αερόπλοια (ζέπελιν) στην Ευρώπη; Να ήταν παλιό, ίσως ενετικό έθιμο, που με τη σειρά του είχε έρθει από την Κίνα όπως και οι χαρταετοί; Άγνωστο.
Η παρέα του αερόστατου λοιπόν, είχε την ιδέα να κάψει Γιούδα στη θάλασσα του Λιμανιού, όχι όμως ως αναβίωση εθίμου παλλαϊκού, αλλά ως τουριστική ατραξιόν, αφού ήδη είχε αυτό αρχίσει να γίνεται σε πολλά μέρη της Ελλάδας για λόγους τουριστικούς. Ήταν και ένας τρόπος να ακούγονται δυναμίτια που έκρυβε το σώμα του Ιούδα σε εποχές που απαγορευόταν αυστηρά η χρήση ακόμη και τρακατρούκας. Γρήγορα αυτή η παρεΐστικη ενέργεια μετατράπηκε από τους Ερμιονίτες σε μια λαμπρή γιορτή όπου το κάψιμο του Γιούδα ούτε καν γίνεται αντιληπτό, εκτός από λίγους που τυχαίνει να βρίσκονται στο κεφαλόσκαλο του λιμανιού.
Η γιορτή έχει και ένα μεγάλο πλεονέκτημα: Αλλιώς φαίνεται από το Λιμάνι, αλλιώς από το Κρόθι και αλλιώς από το Μπίστι. Μπορείς μάλιστα να την παρακολουθείς περπατώντας από το Φανάρι του Μπιστιού προς το Λιμάνι. Ένας επισκέπτης μπορεί να ξανάρθει του χρόνου για να παρακολουθήσει από άλλη θέση.
Ας μη ξεχνάμε όμως ότι τα παλιά τα χρόνια, τότε που το χωριό μας ζούσε μέσα σε σχέσεις συνεργασίας και αλληλοβοήθειας σε στεριά και θάλασσα, το πραγματικό έθιμο ήταν η αλληλοσυγχώρεση κατά τον Εσπερινό της Αγάπης. Τότε, ας μη ξεχνάμε, ότι υπήρχε αυστηρότητα στις κοινωνικές και επαγγελματικές σχέσεις, υπήρχε μπέσα αλλά και βεντέτα. Με την προτροπή του ιερέα και φυσικά με κάποια προεργασία, συμφιλιώνονταν δημοσίως σόγια και κάτοικοι, ώστε να προκόβει η Κοινότητα και οι αγαπητικές ανθρώπινες σχέσεις.
Προτείνεται λοιπόν υπό του γράφοντος η αλλαγή της ονομασίας της τοπικής αυτής εορτής και κατάργηση του καψίματος του Γιούδα. Να αποκτήσει η γιορτή πνευματικό χαρακτήρα και οι νέες τεχνολογίες να χρησιμοποιηθούν για εικαστικό αποτέλεσμα και όχι για επίδειξη. Μπορεί να είναι παλλαϊκή "Ερμιονίτικη γιορτή Φωτός και Αγάπης", να αναγνωστεί από μαθητές το Ευαγγέλιο στα Ελληνικά και Αρβανίτικα τουλάχιστον, και από έναν αριστούχο μαθητή του Λυκείου Ερμιόνης ο "Ύμνος της Αγάπης" από την προς Κορινθίους Επιστολή του Αποστόλου Παύλου, λόγια που πρέπει να τονιστεί ότι πρωτοδιαβάστηκαν στην ευρύτερη περιοχή μας, αφού η νέα θρησκεία από Κόρινθο απλώθηκε στα μέρη μας, στην τότε ακμάζουσα Ρωμαϊκή Ερμιόνη, που γρήγορα απέκτησε Επίσκοπο.
Να γίνουμε οι πρώτοι, όχι στο τρόπο καψίματος του Γιούδα, αλλά στην απόρριψή του και στην επαναφορά της πνευματικότητας του Εσπερινού της Αγάπης.
Λόγοι που στηρίζουν αυτή την πρόταση:
1. Το κάψιμο του Γιούδα (για τους παλαιότερους και κάψιμο του οβριού) ήταν περιθωριακό έθιμο που δεν άγγιζε τη ψυχή της Κοινότητάς μας.
2. Η εκκλησία ποτέ δεν το αποδέχτηκε, όπως και η ερμιονίτικη κοινότητα.
3. Στρέφεται κατάφορα κατά ενός έθνους φιλικού προς τη χώρα μας, που όχι μόνο δεν έχουμε διαφορές αλλά έχουμε αναπτύξει ισχυρότατους δεσμούς τα τελευταία χρόνια. Το Ισραήλ έχει μεν ισχυρή παροικία στο εξωτερικό, αλλά στην ουσία είναι έθνος ανάδελφον σαν και μας, αλλά με μεγάλο ιστορικό βάρος και βάθος, σαν και μας. Τα συμφέροντά μας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι αλληλένδετα. Και τουριστικά να δούμε το πράγμα είναι από τους καλύτερους πελάτες μας. Πολιτιστικά περισσότερο ακούς ελληνικό τραγούδι στο Ισραήλ από τη χώρα μας. Και στα σχολεία τους τα οποία είναι στην ουσία πολυεθνικά και πολύγλωσσα, ως ενοποιητικό στοιχείο επιλέγουν τη μουσική διδασκαλία έργων Θεοδωράκη - Χατζιδάκι. Και το κάψιμο του Ιούδα - Οβριού προσβάλλει βάναυσα όχι την εκάστοτε ηγεσία τους αλλά τον λαό τους. Στις τουριστικές εκθέσεις ο Δήμος μας όταν έρχεται σε επαφή με ισραηλινούς τουριστικούς παράγοντες για να τους πλασάρει το τουριστικό προϊόν Ερμιονίδα - Ερμιόνη - Πορτοχέλι, θα τους προσκαλεί να έρθουν να απολαύσουν τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο καίμε τον Γιούδα;
4. Αυτό καθ' αυτό το κάψιμο όχι μόνο δεν προσφέρει κάτι στην όλη γιορτή αλλά τής αφαιρεί το όποιο πνευματικό περιεχόμενό της.
5. Διαχέει ένα ακαθόριστο - απροσδιόριστο φόβο που τον συναντάμε στα έργα του Κάφκα, φόβο ίδιον του ολοκληρωτισμού.
6. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι παλιά στην Ερμιονίδα υπήρξε έθιμο παλλαϊκό καψίματος Γιούδα. Μέχρι το 1886, όπως διαβάζουμε στο βιβλίο του Μηλιαράκη, συγκροτημένα χωριά ήταν το μεγαλοχώρι Κρανίδι, το Καστρί (Ερμιόνη), τα Δίδυμα και οι Φούρνοι. Το Ηλιόκαστρο, Λουκαΐτι, Μετόχι, Θερμήσι ήσαν λίγα σπίτια, ούτε καν οικισμοί. Επίσης η Κοιλάδα ούτε δέκα σπίτια Κρανιδιώτικα, ομοίως το Πορτοχέλι. Δεν υπάρχει σε αυτά έννοια εθίμου καψίματος του Ιούδα, και προφανώς η Ανάσταση γινόταν στα 4 χωριά. Στα Δίδυμα το έθιμο, που όμως ήταν ανάγκη, ήταν η μεγάλη φωτιά της Αναστάσεως, όπως και σε πάρα πολλά μέρη της Ελλάδας. Η φωτιά αυτή άναβε με το Χριστός Ανέστη για να την δουν οι διαμένοντες στις στάνες τους και να συντονιστούν όλοι για τον εορτασμό. Στο Κρανίδι και στους Φούρνους πιθανόν να συνέβαινε ό,τι και στην Ερμιόνη από παρέα παιδιών, στο δε Κρανίδι με τις πολλές εκκλησίες και ενορίες του ίσως να καίγονταν περισσότεροι Γιούδες. Είναι προφανές ότι η "αναβίωση" συνέβη στην Ερμιόνη αρχικά ως τουριστική ατραξιόν. Στη συνέχεια μετά από χρόνια υιοθετήθηκε και από το Πόρτο Χέλι για καθαρά τουριστικούς λόγους.
Βασίλης Γκάτσος