Η Φιλική Εταιρεία και ο Εμμανουήλ Ξάνθος. Το άδοξο
τέλος του. Ο θάνατος του Νικολάου Σκουφά.
Ο Εμμανουήλ Ξάνθος καταγόταν από την Πάτμο. Η γέννησή του χρονολογείται το 1772. Μαθήτευσε στην Πατμιάδα Σχολή. Στα 20 του χρόνια βρίσκεται στην Τεργέστη, όπου εργάζεται σε ναυτιλιακό γραφείο.
Το
1812 σε ένα ταξίδι του στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Λευκάδα μυήθηκε στον
τεκτονισμό. Ένα χρόνο αργότερα ασχολούμενος με το εμπόριο πήγε στην Οδησσό όπου
γνώρισε τον Σκουφά και τον Τσακάλωφ. Εκεί
συλλαμβάνουν την ιδέα ίδρυσης της Φιλικής Εταιρείας (14 Σεπτ. 1814)
επηρεασμένοι από τις ιδέες και την οργάνωση του τεκτονισμού.
Οι
τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας αναζητούσαν ένα πρόσωπο εγνωσμένου κύρους
για να του αναθέσουν την ηγεσία. Άφηναν υπονοούμενα στους μυημένους για
ευνόητους λόγους ότι υπήρχε Ανώτατη Αρχή με επικεφαλής τον Τσάρο, γεγονός το
οποίο δεν ήταν αληθές. Μετά το 1817 που ο Νικόλαος Γαλάτης απέτυχε να πείσει
τον Καποδίστρια να αναλάβει την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας, αναλαμβάνει ο
Ξάνθος αρχές του 1820 να κάνει μια δεύτερη προσπάθεια να πείσει τον Καποδίστρια
για την ανάληψη της ηγεσίας. Ο Καποδίστριας αρνείται και πάλι.
Ως
εκ τούτου ο Ξάνθος πρότεινε στον πρίγκηπα Αλέξανδρο Υψηλάντη, αξιωματικό του
Ρωσικού Στρατού και Ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας, να αναλάβει την ηγεσία της
Φιλικής Εταιρείας. Ο Υψηλάντης δέχθηκε την πρόταση και στις 12 Απριλίου 1820
ανέλαβε επισήμως την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας. Ίδρυσαν την «Εθνική Κάσα»
δηλαδή ταμείο για την οικονομική ενίσχυση του απελευθερωτικού Αγώνα.
Λίγο
πριν την άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα το 1828 ο Ξάνθος αναχώρησε από το
Βουκουρέστι, όπου είχε αποσυρθεί και ιδιώτευε και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.
Έμεινε λησμονημένος μέχρι που οι σύγχρονοί του πίστευαν ότι είχε πεθάνει. Αυτό
πίστεψε και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, επιφανές μέλος της Φιλικής Εταιρείας,
ο οποίος στην εφημερίδα «Αιών», της οποίας εκδότης ήταν ο ιστορικός Ιωάννης
Φιλήμων, κατηγόρησε τον Ξάνθο ότι καταχράστηκε χρήματα της «Εθνικής Κάσας».
Αυτό έγινε αιτία να εκδώσει ο Ξάνθος το έργο του «Απομνημονεύματα περί Φιλικής
Εταιρείας» το 1845 στην Αθήνα, στο οποίο ανέτρεπε τις εναντίον του κατηγορίες.
Έτσι ο Φιλήμων αναγκάστηκε να ανασκευάσει τις κατηγορίες.
Ο
Ξάνθος στην Αθήνα έζησε παραγκωνισμένος και πάμφτωχος διαμένοντας στην Πλάκα σ’
ένα φτωχόσπιτο με τη μονάκριβη κόρη του. Τιμήθηκε από την Πολιτεία με τον
«Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος» για τις υπηρεσίες του προς το Έθνος και του
απονεμήθηκε ένα μικρό επίδομα, το οποίο ουδέποτε έλαβε.
Μετά
την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 συνήθιζε να παρακολουθεί από
τα θεωρία της Βουλής τις συνεδριάσεις της. Συνήθως αυτές οι συνεδριάσεις ήταν
επεισοδιακές και κατέληγαν πολλές φορές όχι μόνο η αίθουσα συνεδριάσεων αλλά
και οι διάδρομοι και τα θεωρία να μετατρέπονται σε πεδίο μάχης. Σε μία τέτοια
συνεδρίαση που συνέβη τον Νοέμβριο του 1852 έτρεξε να φύγει και ο Ξάνθος και
καθώς κατέβαινε τις σκάλες ποδοπατήθηκε από το πλήθος. Μεταφέρθηκε στο
νοσοκομείο όπου και πέθανε. Αρχικά κανείς δεν ήξερε ποιος ήταν ο νεκρός. Δύο
ημέρες μετά η εφημερίδα «Αιών» αποκάλυψε ότι ο γέροντας που ποδοπατήθηκε ήταν ο
Εμμανουήλ Ξάνθος.
Το
1930 στήθηκε ο ανδριάντας του στην πλατεία Φιλικής Εταιρείας (Κολωνακίου).
Ο θάνατος του Σκουφά στην Κωνσταντινούπολη
Η
έδρα της Φιλικής Εταιρείας μεταφέρθηκε το 1818 από την Οδησσό στην
Κωνσταντινούπολη. Από εκεί και ύστερα μυούνται πολλά μέλη στη Φιλική
Εταιρεία. Εκεί μυείται και ο Παναγιώτης Σέκερης, ο οποίος συνεισέφερε τα
μέγιστα στην χρηματοδότηση της εταιρείας.
Ο
Σκουφάς πίστευε ότι έπρεπε η έδρα της Φιλικής Εταιρείας να μεταφερθεί στην
Πελοπόννησο επειδή πίστευε ότι η Πελοπόννησος ήταν η καταλληλότερη περιοχή για
την έναρξη του Αγώνα. Γι’ αυτόν τον σκοπό προγραμμάτιζε ταξίδι στη Μάνη.
Δυστυχώς
δεν πρόλαβε να το πραγματοποιήσει διότι είχε κλονισθεί η υγεία του και έτσι
επήλθε ο θάνατός του στις 31 Ιουλίου 1818 στην Κωνσταντινούπολη σε ηλικία 39
ετών και ετάφη εκεί στον Ι. Ναό των Ταξιαρχών.
Ο
θάνατός του ήταν βαρύ πλήγμα για την Φιλική Εταιρεία αλλά και για τον Γαλάτη
που έχασε έναν θερμό υποστηρικτή του. Το έργο του Σκουφά εκτιμήθηκε θετικά και
από τους συγχρόνους του και από τους μεταγενέστερους.
Στο
βίντεο που ακολουθεί θα παρακολουθήσετε τις τελευταίες στιγμές του Σκουφά στην
Κωνσταντινούπολη το 1818. Το απόσπασμα είναι παρμένο από το ιστορικό δράμα
«Νικόλαος Γαλάτης» του Σπύρου Ευαγγελάτου, που ανέβηκε στην Ερμιόνη (Μάρτιος
2019) σε διασκευή Τίνας Αντωνοπούλου και σκηνοθεσία Δημήτρη Σίδερη. Εμφανίζονται
οι ερασιτέχνες ηθοποιοί: Χρήστος Σπανός (Σκουφάς), Θανάσης Πάτσιος (Ξάνθος), Παναγιώτης
Δερματάς (Τσακάλωφ), και Γιώργος Λεβέντης (Γαλάτης).
Τίνα
Αντωνοπούλου, φιλόλογος.