Το Δυτικό Δίδυμο όρος, το Μεγαλοβούνι και τα βουνά μέχρι περίπου το Ηλιόκαστρο.

Γράφει ο Βασίλης Γκάτσος

Περιηγήθηκα επί 5 ώρες το Δυτικό Δίδυμο όρος, το Μεγαλοβούνι και τα βουνά μέχρι περίπου το Ηλιόκαστρο.

Όχι βέβαια με τα πόδια. Google maps.

Τα τελευταία χρόνια, ο Αποστόλου, ο Μπροδήμας και άλλοι συμπατριώτες  έχουν δώσει πολλά στοιχεία για τα Δίδυμα και τη γύρω περιοχή. Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι αυτή η περιοχή από τα αρχαία χρόνια ήταν το κέντρο κτηνοτροφίας της Ερμιονίδας*.

Τα δύσκολα χρόνια η αγροτική παραγωγή γίνεται εύκολη λεία κατακτητών, κουρσάρων, πειρατών. Μια επιδρομή και τα κελάρια άδειασαν. Αυτό δεν είναι εύκολο να γίνει σε στάνες σκόρπιες σε δύσβατα βουνά. Οι βοσκοί είναι πολύ γεροί στα πόδια και χέρια, έχουν σκυλιά, γνωρίζουν άγνωστα σε πολλούς μονοπάτια. Στον κίνδυνο σκορπίζουν τα κοπάδια και αργότερα τα ξαναμαζεύουν.

Και η Επανάσταση του 1821 βρήκε σχεδόν ακαλλιέργητους τους κάμπους, αλλά τα βουνά γεμάτα στάνες και γίδια. Οι στάνες και τα κοπάδια στήριξαν την τροφοδοσία των αγωνιστών.

Στη μια φωτογραφία σημειώνονται περί τις 300 ορεινές στάνες. Πολλές είναι πλέον σκεπασμένες από τα βένια και δεν διακρίνονται στο Google. Δεν σημειώνονται οι στάνες μέσα στον κάμπο των Διδύμων, Λουκαϊτίου και Ηλιοκάστρου.

 Άλλες είναι πολύ παλιές και παρατημένες, άλλες σχετικά σύγχρονες, άλλες εν λειτουργία με πιο σύγχρονες κατασκευές. Πιστεύω ότι οι συνολικές θέσεις με στάνες για τον χώρο που μιλάμε πρέπει να είναι πάνω από 700.

Αντίθετα στον κύριο όγκο των Αδερών έχουμε πολύ λιγότερες στάνες. Στην πεδινή Ερμιονίδα επίσης λίγες.

Η στάνη και τα "κτίσματά" της έχουν ως βάση έναν ξερολιθικό τοίχο, από ένα έως δύο μέτρα ύψος, και η ανωδομή είναι από κλαριά, τα νεότερα χρόνια και τσίγκους. Μπορεί μια στάνη να είναι 2000 ετών στην ίδια θέση. Όταν μένει έρημη, η ανωδομή χάνεται τελείως, ενώ οι ξερολιθικές κατασκευές μένουν ανέπαφες, άντε να έχουν πέσει οι πέτρες σε σωρό. Όταν ξαναστήνεται η στάνη, χρησιμοποιούνται οι ίδιες πέτρες, και είτε ακολουθείται το υπάρχον σχέδιο κτισμάτων, είτε κάποιο καινούργιο. Δύσκολο λοιπόν το ερώτημα: Πόσο παλιά είναι μια στάνη; Αλλά και άλλα ερωτήματα που μόνο η συστηματική έρευνα θα απαντήσει: Ποια η αρχιτεκτονική της στάνης, η λειτουργίες της, η χρήση της; Είναι άραγε ίδιες η αρχαία στάνη, η βυζαντινή, η αρβανίτικη κ.λ.π.; Χώρια τα λαογραφικά στοιχεία, η ορολογία, οι σχέσεις, κ.λ.π.

Στη δεύτερη φωτογραφία βλέπουμε την πλαγιά του Δυτικού Δίδυμου όρους πάνω από το προς Σαλάντι ακρωτήριο των Αγρίων Λιμένων (Βουρλιά). Ένα συγκρότημα με πάνω από 32 στάνες. Πολύ κοντά η μια στην άλλη δίνει την εντύπωση μικρού χωριού (Κατούντι).

 

Στις άλλες δύο φωτογραφίες βλέπουμε τη "στάνη" στο Ανάθεμα Αδερών, μια περίεργη όντως εγκατάσταση 300 τ.μ., και μια τυπική παλιά παρατημένη στάνη στο Μεγαλοβούνι.

Φαίνεται ότι το Δυτικό Δίδυμο όρος και το Μεγαλοβούνι πρόσφεραν ασφάλεια ακόμη και στα χρόνια της πειρατείας και του κούρσου στην Ανατολική Μεσόγειο (1390 - 1821). Σε αυτό βοηθούσε και η θέση. Κοντά στο Ναύπλιο αλλά και στα κάστρα της πεδιάδας Τολού και Ασίνης, ενώ από την άλλη μεριά, της Τροιζήνας, Φαναρίου, Ερμιόνης, Θερμησίου και άλλων μικρότερων. Οι Αδέρες και μάλιστα προς Τσελεβίνια ήταν μάλλον επικίνδυνη ζώνη.

Οι Διδυμιώτες τα χρόνια μετά το 1828 επεκτάθηκαν προς Λουκαΐτι και Ηλιόκαστρο. Τώρα όμως δεν υπάρχει κατακτητής, ούτε πειρατές και κουρσάροι, και οι στάνες στα νέα εδάφη δεν σκαρφαλώνουν σε απάτητες πλαγιές, αλλά μένουν στους μικρούς κάμπους και στους πρόποδες.

Εδώ λοιπόν κτυπούσε η καρδιά της παραγωγικής Ερμιονίδας τα δύσκολα χρόνια. Με νέους όρους μπορεί να κτυπήσει και σήμερα. Υπάρχουν σημερινές στάνες, ποιμενικές μικρές εγκαταστάσεις θα τις λέγαμε σήμερα, πολύ κοντά η μία στην άλλη. Τις έχουν συχωριανοί, φίλοι μεταξύ τους, όμως είναι λειτουργικά και οικονομικά ανεξάρτητες. Αυτή η δήθεν ανεξαρτησία, " ο καθένας μόνος του", είναι το μέγα εμπόδιο της παραγωγικής ανασυγκρότησής μας. Το ίδιο και στη θάλασσα. Βάρκες και καΐκια στον ίδιο χωριό, στο ίδιο λιμάνι, φίλοι ψαράδες πάππου προ πάππου, σήμερα "ο καθένας μόνος του".

Συν-εργάζομαι, συν-λειτουργώ, συν-εταιρίζομαι, συν-παράγω, και άλλες λέξεις του συν, άγνωστες λέξεις στον τόπο μας.

Ως πότε;

* Στην επιγραφή - διαιτησία Ερμιονέων και Επιδαυρίων (αρχές 2ου π.Χ. αιώνα) για την περιοχή του Δυτικού όρους Δίδυμο, αναφέρονται συμβατικά δικαιώματα βοσκής και κάποια παλιά απόφαση περί αιγών. Από την αρχαιότητα λοιπόν τόσο το Δυτικό όρος Δίδυμο όσο και το Μεγαλοβούνι και η γύρω ορεινή περιοχή ήταν σημαντικότατη κτηνοτροφική περιοχή και αυτό δεν γίνεται χωρίς στάνες, στανοτόπια, καντούντια, μονοπάτια επικοινωνίας και βοσκής, βίγλες, οχυρές θέσεις, ξωκκλήσια, πηγάδια, πηγές. Όσο για το τοπίο, δεν νοείται βοσκότοπος - πευκοδάσος. Πρέπει τα πευκοδάση του Διδύμου όρους να είχαν καεί πολύ πιο πριν (ίσως και πριν τη Μυκηναϊκή Εποχή) και να παραχώρησαν τη θέση τους στα βένια και τα σκίντα.

Β. Γκάτσος