''Το θαύμα της Ύδρας από σκοπιά Διοίκησης (management)''

Γράφει ο Βασίλης Γκάτσος

 

Μιλάμε συνεχώς για το θαύμα της Ύδρας της περιόδου 1760 - 1821 έχοντας πάντα κατά νου τους εξωτερικούς παράγοντες, φιρμάνια, συνθήκες, πόλεμοι μεγάλων δυνάμεων, Δύση, Ανατολή, Ενετοί, Πειρατές. Ναι, ένας βράχος η Ύδρα, ναι οι εξωτερικοί παράγοντες ήταν σημαντικός συντελεστής του θαύματος αλλά τι έπραξαν οι Υδραίοι, πώς διοίκησαν τον οίκο τους, πώς τον μεγάλωσαν, πώς του έδωσαν δυναμική και διάρκεια 60 ετών;

Γνωρίζουμε πολλά για τους αγωνιστές, για πλοιοκτήτες, για το Κοινό των Υδραίων, για τον θαυμάσιο οικισμό, αλλά από σκοπιά Διοίκησης (management) δεν έχουμε μια διδακτορική μελέτη επιπέδου, που να φωτίζει και κυρίως να δείχνει ότι το θαύμα της Ύδρας είναι κυρίως προϊόν εμπνευσμένης Διοίκησης.

Τα παρακάτω δεν είναι φυσικα μελέτη, αλλά απλές επισημάνσεις για τη Διοίκηση του νησιού:

1. Πριν το 1760 λίγοι κάτοικοι αλλά και μαγιά μαστόρων της ναυτικής τέχνης που είχαν μαθητεύσει δίπλα σε Ενετούς και Οθωμανούς. Άρα στον βράχο Ύδρα υπήρχε μαγιά προηγμένης τεχνολογίας.

2. Όταν τα νησιά πέρασαν στην εξουσία του Καπουδάν Πασά, στο οθωμανικό υπουργείο ναυτιλίας θα λέγαμε, παρουσιάστηκε η ευκαιρία για μια πολύ καλύτερη ζωή αλλά και σχετική ανεξαρτησία κινήσεων. 'Έπιασαν την ευκαιρία, δηλαδή αναγνώρισαν την προοπτική, πληθυσμοί εκτός Ύδρας και άρχισαν να προσέρχονται στο βράχο. Εκεί επένδυσαν στην ευκαιρία, δεν την άφησαν να προσπεράσει, την αξιοποίησαν και το κυριότερο άφησαν πίσω λελογισμένα το χθες.

Η ανατολική Μεσόγειος από το 1380 περίπου έγινε επί αιώνες πεδίο σύγκρουσης μεγάλων δυνάμεων που δημιούργησαν πραγματικότητα ξένη προς την μακρόχρονη βυζαντινή ειρήνη στη θάλασσα. Δουλεία, πειρατεία, κούρσο, χαρακτηρίζουν την περιοχή. Εδώ συνθλίβεται ο βυζαντινός παράκτιος και νησιώτικος ελληνικός και αρβανικός πληθυσμός. Όμως δεν συντρίβεται. Τώρα τελευταία διαβάζουμε σοβαρές μελέτες για αυτά τα φοβερά χρόνια, μελέτες στηριγμένες στα Ενετικά, Ρώσικα, Εγγλέζικα, Ισπανικά, Γαλλικά αρχεία της εποχής και σιγά σιγά στα Οθωμανικά. Γιατί με τη σπουδή να στηρίξουμε το έθνος μας στην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο, όχι αδίκως βέβαια, παραμελήσαμε τη μελέτη της Ανατολικής Μεσσογείου, όπου ο ελληνικός και αρβανικός πληθυσμός πιέστηκε μέχρι σημείου εξαφάνισης, όμως ανέπτυξε δυνάμεις και οράματα που οδήγησαν στο θαύμα του 1821. Δεν είναι μόνον το θαύμα, ότι παρ' όλη τη διχόνοια κ.λ.π. καταφέραμε να στήσουμε από το 1821 ως το 1830 το πρώτο ανεξάρτητο έθνος - κράτος στην Ευρώπη. ΘΑΥΜΑ είναι το πώς κατάφερε να περάσει ο ελληνισμός από τις συμπληγάδες των κατακτητών, της δουλείας, των κουρσάρων, των πειρατών, των μεγάλων στόλων και να παρουσιαστεί με αξιώσεις ανεξαρτησίας αλλά και δημοκρατίας το 1821. Το πόσο σπουδαίο ρόλο έπαιξε η παράδοση, η γλώσσα, η Ορθοδοξία, ο βυζαντινός τρόπος, η ελληνική κοινότητα στο πέρασμα των συμπληγάδων της Ανατολικής Μεσογείου εν πολλοίς μας διαφεύγει.

3. Πάνω σε αυτόν τον βράχο κτίστηκε η αποστολή των "Υδραίων", δηλαδή όλων όσων από ελπίδα ή ανάγκη θα έρχονταν σε αυτόν τον βράχο. Να ζήσουν όσο γίνεται ανεξάρτητοι, δηλαδή να αποφασίζουν μόνοι τους για τα πράγματά τους εκμεταλλευόμενοι όλα τα κενά που άφηναν οι συγκρούσεις των μεγάλων δυνάμεων. Αυτή η αποστολή είναι και ο πυρήνας της ανεξαρτησίας μας.

4. Στρατηγικός στόχος να αναπτύξουν το συγκριτικό τους πλεονέκτημα, τη ναυτοσύνη τους και την εμπειρία που απόκτησαν δουλεύοντας στους ξένους, ασκώντας πειρατεία και λαθρεμπόριο για δικό τους όφελος και όντας όλο το χρόνο επί των πλοίων τους.

5. Προς τούτο ανέπτυξαν διαδικασίες που να οδηγούν στον στρατηγικό στόχο και να εκπληρώνουν την αποστολή:

5α. Εκπαίδευση κατά την εργασία. Από μικρά παιδιά εξοικείωση με τη θάλασσα και το μπάρκο. Στο πλοίο ομοίως, σκληρή εργασία και άσκηση. Προώθηση των ικανών με αυστηρή αξιολόγηση. Περιηγητές που ταξίδεψαν με υδραίικα ιστιοφόρα θαύμασαν τα σιδερένια κορμιά των ναυτών "ούτε καρφί δεν μπορούσες να καρφώσεις στα σιδερένια μπράτσα τους", όπως γράφει ένας περιηγητής. Θαυμάζουν την ακρίβεια των κινήσεων τους, την ταχύτητα, την υπακοή στους ανωτέρους και στους άξιους. Χωρίς να αφήσουν απαρατήρητο ότι στον ελεύθερο χρόνο γλεντούσαν και συνήθως αρπάζοντας χωρίς αφορμή! Θα λέγαμε συνεχής και αποτελεσματική εσωτερική εκπαίδευση όλων.

5β. Συντήρηση. Τα υδραίικα πλοία φημίζονταν για την κατάσταση τους. Άψογη συντήρηση, ώστε να είναι συνεχώς αξιόπλοα.

5γ. Τεχνολογία. Αναζητούσαν συνεχώς την αλλαγή. Τα νέα ιστιοφόρα ήταν όλο και πιο καινούργια, μέχρι που σχεδόν όλα τα μεγάλα ιστιοφόρα τους ήταν τελευταίας τεχνολογίας. Η Ισπανία επέτρεπε το εμπόριο στο έδαφός της, αλλά δεν επέτρεπε την εξαγωγή κεφαλαίων και κερδών. Πήγαιναν λοιπόν στα λιμάνια τους εμπόρευμα οι Υδραίοι, κέρδιζαν πολύ χρήμα, πουλούσαν το ιστιοφόρο τους, ναυπηγούσαν με τα χρήματα μεγαλύτερο και σύγχρονο ιστιοφόρο και φεύγανε με όλο το κεφάλαιο και το κέρδος ως νέο ιστιοφόρο. Υπήρχε υδραίικια παροικία στην Ισπανία που φρόντιζε να περνάνε εικονικά υδραίικα πλοία σε ισπανούς πλοιοκτήτες ώστε να εκμεταλλεύονται όλα τα προνόμια. Δεν αρκέστηκαν στην αγορά τεχνολογίας έμαθαν να καινοτομούν και οι ίδιοι στον κατασκευαστικό τομέα.

5δ. Γνώση της ξένης Αγοράς. Γνώριζαν με ακρίβεια τι γινόταν σε όλη τη Μεσόγειο. Αντλούσαν συνεχώς χρήσιμες πληροφορίες και τις αξιολογούσαν. Όχι μόνον στον εμπορικό τομέα, αλλά και στα νομικά, και στα ήθη και έθιμα, στα νομίσματα, τις συνθήκες, κ.λ.π.  Ήταν τόση η εξοικείωση με το ξένο περιβάλλον που εκατοντάδες ξένες λέξεις μπήκαν στο λεξιλόγιο της Ύδρας. Δεν άφησαν ευκαιρία να πάει χαμένη.

5ε. Βασική και τεχνική εκπαίδευση. Διέγνωσαν από πολύ νωρίς την αναγκαιότητά τους. Προσπαθούσαν μέσω των ιερέων, αλλά και σχολείων που έφτιαξαν να μαθαίνουν όλοι γράμματα. Έφτιαξαν ναυτικές σχολές που δίδασκαν διάσημοι ξένοι τις επιστήμες της θάλασσας και της ναυπηγικής.

5στ. Αξιοκρατία και δίκαιη μοιρασιά των ζημιών και των κερδών. Τοποθετούσαν τις οικονομίες τους στο πλοίο (επένδυση των κερδών) και σιγά σιγά γίνονταν πλοιοκτήτες (πόντους σε ιστιοφόρα, γιατί ούτε ένα ιστιοφόρο δεν ανήκε 100% σε έναν Υδραίο, για να μοιράζεται ο κίνδυνος). Αν έχαναν με μια τους εμπορική πράξη, ή από αστάθμητους παράγοντας μοιράζονταν τη ζημιά. Σε όλους δυνόταν η ίδια ευκαιρία εξέλιξης στην υδραίικη κοινωνία, τόσο η οικονομική όσο και η κοινωνική.

5ζ. Η Διοίκηση του νησιού ανήκε σε πρόσωπα άξια και καταξιωμένα στη ναυτοσύνη και στο εμπόριο. Οι εύποροι αναλάμβαναν όλα τα έξοδα της αυτοδιοίκησης, της εκπαίδευσης, της εφαρμογής των νόμων, της εξαγοράς αιχμαλώτων, κ.λ.π. Μικρή αξία είχε ο λόγος των μη καταξιωμένων στη συνείδηση του λαού (το ίδιο συνέβαινε και στην Αθηναϊκή Δημοκρατία. Αν στο βήμα ανέβαινε πολίτης που δεν κατείχε τη γλώσσα, δεν είχε πολεμικές περγαμηνές, είχε ελάχιστα προσφέρει στην πόλη, γελούσαν οι Αθηναίοι, σφύριζαν, δηλαδή τον καλούσαν να κατέβη από το βήμα). Πολύ μεγάλη απόσταση από τους σημερινούς μας Δήμους που προωθούνται "πολικοποιημένα πρόσωπα" κατά κανόνα υπό την σκέπην κομμάτων ενώ οι πραγματικά δημιουργικοί και παραγωγικοί δεν έχουν θέση πουθενά.

5η. Η γνώση και η εμπειρία τούς έκαναν να αποφασίζουν γρήγορα και να είναι αποτελεσματικοί. Απόφαση και αποτέλεσμα χαρακτήριζαν την υδραίικη κοινωνία και τη διοίκησή της. Σε σημείο να ασπαστούν εικονικά τον Καθολικισμό, σε δύσκολες συγκυρίες, για να τύχουν της προστασίας του Πάπα και των αναμενόμενων προνομίων.

5θ. Σαφείς διαδικασίες για όλα. Από το πώς θα εμπορευθούν, πώς θα διανέμουν κέρδη και ζημιές τι κάνει ακριβώς ο καθένας στο πλοίο, πώς βγαίνουν οι αποφάσεις , οι νόμοι για το νησί, πώς ελέγχονται τα πάντα, καθήκοντα και υποχρεώσεις επαγγελματικών ομάδων κ.λ.π..

6ι. Τακτική αξιολόγηση της πορείας τους και των αποτελεσμάτων τους και συνεχής βελτίωση. Ξεκίνησαν από πειρατική δράση και λαθρεμπόριο (ο κανόνας της ανατολικής Μεσογείου) και έγιναν υποστηρικτές του κανονικού εμπορίου. Άλλαζαν συμμαχίες και τακτικές, ώστε να εξυπηρετείται ο στρατηγικός στόχος τους. Συνεχής βελτίωση 60 ετών, ανασκοπώντας συστηματικά τα πάντα και βελτιώνοντας τις επιδώσεις τους.

6κ. Παραγωγή ανθρώπων που μπορούσαν να διοικήσουν αποτελεσματικά και ανθρώπων που μπορούσαν να διδάξουν με το παράδειγμά τους. Πάρα πολλοί έγιναν ικανοί στο διοικείν. Ας μη ξεχνάμε ότι το όραμα να γίνουν οι ναυτικές δυνάμεις του επαναστατημένου γένους κανονικός ελληνικός στόλος που να υπακούει στη διοίκησή του ανατέθηκε με επιτυχία μεγάλη στον Μιαούλη.

Αυτά τα ολίγα για να αρχίσουμε να βλέπουμε και με άλλο μάτι το θαύμα της Ύδρας και όχι μόνον με όρους πατριωτισμού, ηρωισμού, πίστης, ιδεολογίας, κ.λ.π. Η Ύδρα και οι Υδραίοι ήταν ένας Οργανισμός με τη σημερινή έννοια του όρου που διοικήθηκε πρωτοποριακά και μεγαλούργησε επί 60 συνεχή έτη.

Πολλοί θα πουν, ότι μετά χάθηκαν, δεν συνέχισαν ως εφοπλιστές κ.λ.π. Οργανισμός που αναπτύχθηκε συνεχώς επί 60 χρόνια και μετά χάθηκε είναι από μόνο του ένα θαύμα και μένουμε εκεί. Σήμερα είναι θαύμα αν ένας Οργανισμός, μια μεγάλη επιχείριση, και σε λίγο και ένα κράτος, μεγαλουργεί επί 30 συνεχή έτη.

Ο στρατηγικός στόχος είχε επιτευχθεί πριν το 1821 και η αποστολή τους. Τιμή αιώνια η νέα αποστολή τους, η ελευθερία και ανεξαρτησία του έθνους. Και σε αυτήν πέτυχαν απόλυτα, μόνο που η νέα αποστολή δεν ήταν οικονομικής φύσης αλλά κοινωνικής και εθνικής που απαιτούσε ανάλωση κεφαλαίων και κερδών, και θυσίες σε αίμα. Νέο όραμα, νέα αποστολή στο οικονομικό πεδίο δεν υπήρξε. Οι Υδραίοι σκόρπισαν στη Σύρα και μετά στον Πειραιά συμμετέχοντες και στην Διοίκηση της χώρας. Έσβησε με τιμές και εν ανεξαρτησία η φλόγα τους. Η μετέπειτα σπογγαλιεία δεν ήταν αποστολή. Ήταν ανάγκη επιβίωσης, όπου και πάλι τα κατάφεραν για αρκετά χρόνια.

Με τα ολίγα αυτά, έχοντας επισημάνει, με μπλε χρώμα, όρους και φράσεις που συναντάμε σήμερα στους γκουρού της σύγχρονης Διοίκησης, αβίαστο το ερώτημα για όλη της περιοχή μας: Εμείς τι κάνουμε σήμερα; Έχουμε όραμα, έχουμε αποστολή, ή όσα έρθουν κι όσα πάνε;

Β. Γκάτσος