PERSEPOLIS
Ένα κινούμενο σχέδιο πολύ ξεχωριστό, που δεν μιλάει στην παιδική μας
ηλικία, δεν ασχολείται με φανταστικούς ήρωες και δεν είναι για μικρά
παιδιά. Το Περσέπολις που βασίζεται στο τετράτομο, ομότιτλο,
αυτοβιογραφικό κόμικ της Ιρανής εικονογράφου και σκιτσογράφου Μαρζάν
Σατραπί, παρουσιάζει την σκληρή ιστορία ενηλικίωσης της δημιουργού και
μέσω αυτής, την ιστορία του Ιράν από την πτώση του Σάχη και μετά. Είναι
αξιοσημείωτο το πόση συγκίνηση, συναίσθημα, πόσες αλήθειες ζωής και
στιγμιότυπα από ένα βίαιο λάθος της ιστορίας, μπορεί να χωρέσει και να
μεταδώσει ένα ασπρόμαυρο κινούμενο σχέδιο.
Η κινηματογραφία των Μαρζάν Σατραπί και Βανσάν Παρονό, με το
λιτό, απατηλά απλό στιλ των χειροποίητων σχεδίων, ακτινοβολεί ζεστασιά
και χιούμορ, ακόμα και όταν αφηγείται ιστορίες που είναι συχνά επώδυνες
και δεν χάνει τον αφηγηματικό ρυθμό της ούτε λεπτό ή την αφηγηματική
συνοχή, στη σύνοψη μιας ζωής κι ενός έθνους σε κρίση που μας
παρουσιάζει.
Βρισκόμαστε γύρω στο 1978 και λίγο πριν από την ισλαμική επανάσταση. Η
εννιάχρονη Μάρτζι (φωνή Κιάρα Μαστρογιάνι) είναι ένα πανέξυπνο και
αξιολάτρευτο μοναχοπαίδι μιας εύπορης οικογένειας με διανοούμενους και
πολιτικοποιημένους γονείς, της Τάτζι (φωνή Κατρίν Ντενέβ) και του Έμπι
(φωνή Σάιμον Αμπκαριάν), μεγαλωμένη με αγάπη και ενθάρρυνση για την
μοναδικότητα και την ανεξαρτησία της. Η Μάρτζι αγαπάει πολύ τη σοφή και
περήφανη γιαγιά της (φωνή Ντανιέλ Νταριέ), της οποίας η ειλικρίνεια, το
χιούμορ και οι προοδευτικές απόψεις για τη ζωή και την αγάπη είναι απλά
ακαταμάχητες. Η οικογένεια της μικρής ηρωίδας εκτιμά τη δημιουργικότητα,
την ευπρέπεια, το προσωπικό θάρρος και φυσικά όποτε αυτό είναι εφικτό,
στις δύσκολες συνθήκες που ζουν, τις στιγμές διασκέδασης. Σύντομα, στη
συνέχεια, η Μάρτζι γίνεται μάρτυρας της πτώσης του καθεστώς του Σάχη και
της αντικατάστασής του από την νέα θρησκευτική δικτατορία. Η
φονταμενταλιστική παράνοια, βρίσκει σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης
δραστηριότητας την εφαρμογή της: απαγορεύονται οι εορταστικές
εκδηλώσεις και τα πάρτι, η γυναίκες αναγκάζονται να φοράνε μαντίλα,
καθημερινά διώκονται, φυλακίζονται και θανατώνονται αντικαθεστωτικοί,
ανέχεια, επιτήρηση και καταστολή παντού. Καθώς τα χρόνια περνούν μέσα
στην πλήρη αβεβαιότητα και στις συνθήκες τρόμου μιας απάνθρωπης
δικτατορίας τελικά, οι γονείς της Μάρτζι γνωρίζοντας ότι δεν θα μπορούσε
να τιθασευτεί η ειλικρινής φύση της κόρης τους και φοβούμενοι για την
ασφάλειά της, αποφασίζουν να την στείλουν στη Βιέννη, μόνη της και σε
ηλικία 14 ετών. Μια διαφορετική εμπειρία περιμένει τώρα την νεαρή κι ένα
καινούργιο κεφάλαιο ανοίγεται στη ζωή της. Πρέπει να μάθει με σκληρό
τρόπο να επιβιώνει μόνη της, σε ένα κοινωνικό πλαίσιο που τη θεωρεί,
τουλάχιστο ως πολιτιστικό αξιοπερίεργο, προκειμένου να συνεχίσει της
σπουδές της και να ξεφύγει από την καταπίεση της Τεχεράνης. Μετά από
δύσκολες δοκιμασίες, τις προσπάθειες για να ενταχθεί σε κάποια ομάδα και
να κερδίσει το αίσθημα του ανήκειν, την καθημερινή αντιμετώπιση της
επιφυλακτικότητας των δυτικών απέναντί της, αλλά και την τραγωδία μιας
ατελέσφορης αγάπης, επιστρέφει στη χώρα της, όπου επώδυνα συνειδητοποιεί
ότι αγαπά την πατρίδα της αλλά δεν μπορεί να ζήσει σε αυτή και μετά από
έναν αποτυχημένο γάμο, φεύγει οριστικά στην Γαλλία για να συνεχίζει το
αγωνιώδη ταξίδι της προς την ενήλικη ζωή.
Η ιστορία θα μπορούσε να ήταν απλώς μια άλλη ιστορία ενηλικίωσης, αλλά
οι Σατραπί και Παρονό διαχειρίζονται με σιγουριά και δεξιοτεχνία μορφή
και περιεχόμενο και δημιουργούν ένα τολμηρό καταγγελτικό ηθικό και
πολιτικό σχόλιο, αναδεικνύοντας σκληρές αλήθειες και θέτοντας άβολα
ερωτήματα με ακόμα πιο άβολες απαντήσεις.
Η Περσέπολις είναι ταυτόχρονα ένα σχεδιαστικό επίτευγμα, ευρηματικό,
λιτό, αλλά τόσο άμεσο, μια θαρραλέα αυτοβιογραφία και στο βάθος ένα
πανόραμα με τις πιο σημαντικές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας του Ιράν,
έτσι όπως τις είδε και βίωσε ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας, όλα
αριστοτεχνικά δεμένα μεταξύ τους με τρόπο που συντάσσουν μια
αξιοθαύμαστη αφηγηματική ροή και ρυθμό, ενώ η συνεχής και παράλληλη
χρήση του λεπτού χιούμορ εξισορροπεί το βάρος που μπορεί να φέρει μια
δραματική, πολιτική ταινία.
Τα ζητήματα πλείστα, διαδέχονται το ένα το άλλο, χωρίς να επιφορτίζουν.
Στο κείμενο της Περσέπολις κρίνεται εξίσου η Ανατολή και η Δύση. Η
Ανατολή για τις φανατικές θεοκρατικές ιδεολογίες που στηρίζουν
απάνθρωπες δικτατορίες και κάνουν την ανθρώπινη φύση να γίνεται τόσο
διεστραμμένη, τη Δύση, αφενός για τις ιδεολογικές της αναζητήσεις,
αφετέρου για την υποδεέστερη μυθολογία που δημιουργεί γύρω από τις
ταυτότητες των άλλων πολιτισμών και τον οικονομικό επεκτατισμό της σε
αυτούς. Στηλιτεύεται η βιαιότητα του πολέμου, οι αδικίες του φανατισμού,
η καταστολή των απολυταρχικών καθεστώτων, τα δεινά της εκρίζωσης και
αναδεικνύονται η αξία της οικογένειας, η ελευθερία, η αξιοπρέπεια, η
εύρεση τρόπων και λύσεων όταν όλα τριγύρω γκρεμίζονται, η αίσθηση του
χιούμορ και στις πιο δύσκολες στιγμές και προκρίνονται η επικοινωνία, ο
ανθρωπισμός και η ενσυναίσθηση ως τα κλειδιά για την επιβίωση αυτού του
κόσμου.
Μια δυνατή, αιχμηρή, αστεία συνάμα θλιβερή, δραματική, πολιτική ταινία
κινουμένων σχεδίων που αποφεύγει κάθε μελοδραματικό, προπαγανδιστικό
τόνο ή ηθικολογία.
Ταινία με πολλές διακρίσεις, υποψηφιότητες και βραβεία, μεταξύ
των οποίων, Βραβείο Κριτικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών το 2007
και Βραβείο Σεζάρ στην κατηγορία καλύτερης ταινίας και καλύτερου
προσαρμοσμένου σεναρίου το 2008.