''Τα Μαντράκια αρχές δεκαετίας 1960''

Γράφει ο Βασίλης Γκάτσος

Ενδιαφέρει η τρίτη φωτογραφία που δείχνει τα Μαντράκια αρχές δεκαετίας 1960. Οι άλλες δύο φωτογραφίες είναι πολύ παλιότερες και μας βοηθούν να δούμε τα ανατολικά Μαντράκια που δεν φαίνονται καλά στην τρίτη φωτογραφία.

Η πρώτη φωτογραφία πρέπει να είναι της δεκαετίας του 1910. Είναι παρμένη από την τοπική εφημερίδα ΕΡΜΙΟΝΙΚΗ ΗΧΩ του Λευτέρη Μαρμαρινού.

Η δεύτερη είναι του Λιάντζουρα, γύρω στο 1924.

Έχω βάλει αριθμούς σε ορισμένα σημεία για προσανατολισμό. Ενδιαφέρουν κυρίως τα σπίτια και η ναυτική δραστηριότητα στα Μαντράκια. Θα μπορούσαμε με βάση αυτές τις φωτογραφίες να μιλάμε για πολλές μέρες αλλά θα αρκεστώ στα πλέον βασικά, δηλαδή στο περίπου 1% των πληροφοριών που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτές τις φωτογραφίες. Ως γνήσιος Μαντρακιώτης γνωρίζω πέτρα προς πέτρα τα Μαντράκια και την πορεία τους μέχρι τον τελικό ενταφιασμό τους από τις ‘εκπολιτιστικές’, ‘εκσυγχρονιστικές’ και ‘προοδευτικές’ ορδές του τόπου μου.

1. 

    Είναι η οικία που προκατοχικά ήταν γνωστή ως αποθήκη του Καΐρη. Αρχές 1960 έμενε εκεί η οικογένεια Μουρμούρη, μετά τη διάλυση του οικισμού του Δοκού. Σήμερα στη θέση της ορθώνεται το διόροφο Φασιλή. Στις άλλες δύο φωτογραφίες βλέπουμε το τι υπήρχε ανατολικά αυτής της οικίας. Αμέσως πίσω της ήταν το λιτρίβι του Τροκαντερού (Οικονόμου) που αρχές 1960 ήταν χωρίς σκεπή. Στη θέση του ορθώνεται ξενώνας. Πίσω από αυτό ένα μικρό ισόγειο σπιτάκι που έμενε ο Γιάννης ο Βόλης. Αμέσως πίσω από αυτό η οικία που σήμερα στεγάζεται η Αδελφότης Κυριών Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων. Και οι δύο αυτές οικίες διατηρούνται σήμερα με πολύ μικρές επεμβάσεις.

2.     Ένα ερειπωμένο κτίσμα του Βρεττού, που όμως πριν την Κατοχή ήταν ένα ωραίο και καλοδιατηρημένο κτήριο. Δεν γνωρίζω την αιτία της εγκατάλειψής του σε τέτοιο βαθμό. Σήμερα στη θέση αυτή έχει κτιστεί ένα διόροφο του Κοσμά Βρεττού.

3.     Η οικία του Κοσμά του Βρεττού. Δεν είμαι βέβαιος πότε χτίστηκε. Ίσως μετά την εγκατάλειψη της μεγάλης οικίας. Οι παλαιότερες φωτογραφίες δείχνουν στο σημείο αυτό ότι υπήρχε μάλλον η αυλή και το εξωτερικό κλιμακοστάσιο του μεγάλου σπιτιού.

4.     Την εποχή αυτή ο Κοσμάς έκανε μεταφορές με το κάρο του αλλά είχε και τεμπόζιτο για διανομή νερού. Ο πολύ εργατικός συμπατριώτης μας ήταν τότε γνωστός ως Κοσμάς ο νερουλάς. Είχε φτιάξει αυτή τη καλαμοσκεπή όπου έβαζε από κάτω και ένα υπέροχο ουγγαρέζικο άλογο που είχε φέρει.

5.     Οικία Κουτούβαλη. Προκατοχικά φαίνεται το εξωτερικό κλιμακοστάσιο το οποίο όμως γκρεμίστηκε αργότερα και τοποθετήθηκε μπακλονάκι. Αρχές δεκαετίας του 1960 το ισόγειο το έκανε ο Νικολός ταβέρνα. Ήταν η πρώτη ταβέρνα που άνοιξε στα Μαντράκια τα νεότερα χρόνια με Τζουμπόξ και με εξαιρετικά τραγούδια. Με τον καιρό θα αναφερθώ σε αυτήν με λεπτομέρειες.

6.     Διακρίνεται ένα τραπεζάκι με καρέκλες. Είναι η πρώτη ‘επέκταση’ της ταβέρνας να βγάλει καρέκλες προς την θάλασσα, όμως οι βάρκες, όπως βλέπετε, είναι κυρίαρχες επί του αιγιαλού. Αργότερα θα μπαζώσει λίγο το χώρο και θα φτιάξει ένα κιόσκι, όπου και θα απλώνει 5-6 τραπέζια το καλοκαίρι.

7.     Είναι το μαντράκι του μπάρμπα Αλέκου. Αρχές 1960 έχει επιστρέψει από την Αμερική, επισκευάζει αυτό το μαντράκι και βάζει τη βάρκούλα του. Συνήθως δίπλα του άραζε τη βαρκούλα του ο μπάρμπα Γιάννης ο Κοκονίτσας.

8.     Μετά την οικία Κουτούβαλη ήταν κολλητά το λιτρίβι του κυρ Δουρούκου σε κανονική λειτουργία. Ήταν στην αυλή της οικίας της θείας Ανθούλας. Οικία και λιτρίβι (ως οικία πλέον) διατηρούνται σήμερα με μικρέ παρεμβάσεις. Μετά την οικία της θείας Ανθούλας βρίσκεται το λιτρίβι του Μερτύρη. Σώζεται σήμερα με μερικές παρεμβάσεις. Αρχές δεκαετίας 1960 ερχόταν εδώ ο Μαλαδρένιας από το Κρανίδι, αρχές Σεπτεμβρίου, για να επιδιορθώνει βαρέλια. Γιατί για 20 μέρες Σεπτεμβρίου στα Μαντράκια κυριαρχούσαν τα βαρέλια και όχι οι βάρκες. Περίπου αυτή την περίοδο μετέφερε στο λιτρίβι αυτό το ναυπηγείο του ο Λούης. Πριν το είχε ανοίξει στην ‘Οικία Μπιλ Πάπας’. Μετά από το λιτρίβι του Μερτύρη ήταν η λεγομένη οικία του Ταρούση με την τεράστια μάντρα της που περιέκλειε όλο σχεδόν το τετράγωνο. Μπροστά είχε μεγάλη αλάνα. Οι Ταρούσηδες είχαν ιστιοφόρα (Σπύρος, Κώστας, Αντώνης κ.α.). Μπροστά είχε μαγαζί και το σπίτι ήταν πάρα μέσα. Τίποτα δεν σώζεται.

9.     Το κέντρο Τροκαντερό που σήμερα είναι στη θέση του ερειπωμένο, ενώ το πλακόστρωτο πλατύ πεζοδρόμιό του βρίσκεται πλέον θαμμένο στον υπερυψωμένο παραλιακό δρόμο. Ακολουθεί η οικία της κυρά Κούλας που και αυτή σώζεται σήμερα με μικρές παρεμβάσεις. Στη συνέχει η οικία του Παναγιώτη του Κουβαρά και της κυρά Φανιώς. Το πρώτο μεγάλο καΐκι που βλέπουμε ήταν η παλιά γκαγκάβα του κυρα Παναγιώτη που έμεινε πολλά χρόνια τραβηγμένη σε αυτή τη θέση μέχρι που διαλύθηκε.

10. Το σπίτι της Ερινάκης (ή του γιατρού) που το κάψανε οι Γερμανοί. Κολλητά στην ανατολική πλευρά του υπάρχει μικρή ισόγεια αποθήκη που για ένα διάστημα λειτουργούσε ως Μονοπώλιο. Σήμερα είναι κατεδαφισμένα αυτά τα κτήρια αλλά στο βάθος ακόμη σώζεται σε καλή κατάσταση το λιτρίβι του γιατρού που λειτουργούσε αρχές 20^ου αιώνα και το οποίο περιγράφω πλήρως στο βιβλίο μου. Δυστυχώς μέχρι σήμερα κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να το επισκευάσει ως μνημείο – μουσείο του λαδιού στον τόπο μας. Ακολουθεί το σπίτι του μπάρμπα Γιάννη του Σπανού και της Αραπίνας. Αρχές 1960 το έχει πάρει ο Τζιέρης, γι’ αυτό και φαίνεται επισκευασμένη η μάντρα του. Αργότερα κατεδαφίστηκε και εκεί λειτούργησε το κέντρο του Τζιέρη που ξέφευγε από τις παλιές ταβέρνες.

11.  Είναι το σπίτι του θείου του Μανώλη του Κανέλλη. Έχει γυρίσει από την Αμερική και το έκτισε με ‘τούβλα και τσιμέντο’, σύγχρονο, γι’ αυτό και διαφέρει από όλα τα άλλα. Πριν εκεί υπήρχε ένα ερειπωμένο σπίτι. Είναι στα ψηλά των Μαντρακιών αλλά αναφέρεται ως σημαντική οικιστική παρέμβαση. Μετά του Τζιέρη ακολουθεί το σπίτι του Στεργίου που σήμερα δεν υπάρχει. Το σπιτάκι που σήμερα διατηρεί η οικογένεια Στεργίου ήταν αρχές 1960 το στέκι του Κοκονάκη που είχε το καρνάγιο. Στη συνέχεια έφτιαξε εκεί την ταβέρνα του ο Κώστας ο Φασιλής με Τζουμπόξ. Στην συνέχεια του Μερτύρη, που υπάρχει με μικρές παρεμβάσεις. Στη συνέχεια το Ξυλουργείο του Θεοδώρου Κανέλλη που δεν υπάρχει πια, μετά η οικία Θεοδώρου Κανέλλη όπου το παλιό σπίτι των Μητσαίων που το κάψανε οι Γερμανοί. Επισκευάστηκε και κτίστηκε πιο μέσα ενώ μπροστά αργότερα προστέθηκε ισόγειο σπιτάκι με ταράτσα.

12. Το σπίτι του παπα Παναγιώτη. Είναι η δεύτερη ‘μοντέρνα οικιστική παρέμβαση’στα Μαντράκια.

13. Ο πύργος των Μητσαίων αλλά επισκευασμένος και αλλαγμένος. Στην μικρή του αυλή κτίστηκε μικρό σύγχρονο κτίσμα. Είναι η τρίτη ‘μοντέρνα οικιστική παρέμβαση’ στα Μαντράκια.

14.  Το καρνάγιο του Κοκονάκη. Στη μέση του ήταν μια μπαράγκα με το μηχανοστάσιο.

15.  Το στενότερο μέρος της παραλίας μπροστά από τις οικίες Βασιλείου, Τσέλου, Τσετσέρη (Δράκα).

Μετά το σπίτι του Κανέλλη, το σπίτι του Βασιλείου (σώζεται), το σπίτι της κυρά Λιολιώς του Τσέλου (κατεδαφίστηκε), το σπίτι του Τσετσέρη (σώζεται με μικρές παρεμβάσεις), του Κομμά (κατεδαφίστηκε), του Παλαιού (σώζεται με παραμβάσεις στα κτίσματα της αυλής) κ.λ.π.

Στα Μαντράκια μετράμε γύρω στις 24 βάρκες. Έχουν αρχίσει οι ψαράδες να βάζουν μηχανές Λίστερ, Φάρμαν και Μαλκότσι.

Τα σπίτια στέκουν αμφιθεατρικά και στην ορχήστρα η ναυτική δραστηριότητα.

Η ΔΕΗ μόλις έχει βάλει κολώνες. Βλέπουμε τη βρύση στο μαντράκι του Τροκαντερού. Το νερό ακόμη είναι κατά γειτονιές. Η βρύση της γειτονιάς σβήνει το επάγγελμα του νερουλά. Σε λίγο το νερό θα μπει σε κάθε σπίτι και τα λύματα θα ρέουν προς τα λιμάνια μας κάνοντάς τα βόθρους για πολλά πολλά χρόνια.

Όμως μετά την Κατοχή και μέχρι τις αρχές του 1960 δεν κτίστηκαν σπίτια. Αυτός ο πλούτος σπιτιών που βλέπουμε είναι δημιούργημα προκατοχικό, των παππούδων και των προπάππων μας. Με το λάδι, το σφουγγάρι, τα ξινά, τα σπαρτά, τη μετανάστευση.

Αυτά τα ολίγα, για να δείξω πόσες πληροφορίες κρύβονται στις παλιές φωτογραφίες που με κόπο και με μεράκι συγκεντρώνει η Ρίνα και να ευχαριστήσω όλους τους συμπατριώτες που τις προσφέρουν με χαρά. Προσφέρουν μεγάλη υπηρεσία στον τόπο μας.

Γίνεται αντιληπτό από αυτά τα ολίγα ότι πρέπει να μελετήσουμε τον παρελθόν του οικισμού μας από πολλές πλευρές. Τα σπίτια, τα καταστήματα, τα στενά, οι αλάνες, οι γειτονιές, η μεταβολές τους, όλα αυτά είναι πολύ σημαντικά. Μόνον στο βιβλίο του δασκάλου μας Μιχάλη Παπαβασιλείου βρίσκουμε μια σχετικά λεπτομερή περιγραφή κυρίως των βασικών δρόμων της προκατοχικής Ερμιόνης με τα καταστήματά τους.

Έρρωσθε,

Βασίλης Γκάτσος