''Άι Νικόλας''

 Γράφει ο Βασίλης Γκάτσος

Εκπληκτική η φωτογραφία του Αγίου Νικολάου από το αρχείο του κυρίου Μέλλου. Δεν είχα δει αυτό το εξωκλήσι πριν την επισκευή του. Αν έχει και άλλες ας μας τις αναρτήσει. Δεν πάνε χαμένες, οι περισσότεροι τις αντιγράφουμε στα αρχεία μας.

Αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι........ η σκεπή του που είναι πέτρινη καμαρωτή όπως των δεξαμενών νερού στα κάστρα.

Με αφορμή αυτό το εκκλησάκι θέλω να επισημάνω ότι, ενώ ασχολούμαστε πολύ με την αρχαία ιστορία του τόπου μας, δεν δείχνουμε το ίδιο ενδιαφέρον για τη χριστιανική περίοδο. Πολλά εξωκλήσια που σήμερα έχουν ανακαινιστεί και με μια πρώτη ματιά φαίνονται νεότατα, στην πραγματικότητα είναι πολύ παλιά και αρκετά αρχικά τους στοιχεία έχουν διατηρηθεί. Αρκετά είναι ερειπωμένα και αν δεν συντηρηθούν και αποκατασταθούν στην αρχική τους μορφή, θα χαθούν. Υπάρχουν όμως και πολλά άγνωστα, γιατί σώζονται μόνον τα θεμέλια τους και δεν τους δίνουμε σημασία. Τα ξέρουν μόνον οι γύρω αγρότες ή ποιμένες, περιέργως μερικές φορές με το όνομά τους(!), γιατί μπορεί να έμεινε μόνο το θεμέλιο, όμως το όνομα πέρασε στην περιοχή ως τοπωνύμιο.

Ένα άγνωστο εκκλησάκι βρίσκεται στη λιμνοθάλασσα των Ποτοκίων (πρώτη αναφορά γίνεται στο βιβλίο μου). Εκεί που σήμερα είναι το μαντράκι που δένουν τις βάρκες (βλέπε φωτογραφία). Σώζεται το θεμέλιο του ιερού και μέρη θεμελίων που διαγράφουν περίπου το μέγεθός του. Είναι πολύ μικρό εκκλησάκι. Στον περίβολό του μάλλον έχουν γίνει και ταφές, όπως μαρτυρούν ορισμένα ίχνη.

Στο σημείο αυτό της λιμνοθάλασσας Ποτοκίων υπάρχουν και άλλα ίχνη που μαρτυρούν ότι υπήρχε εκεί μικρός οικισμός, πιθανόν από τα προχριστιανικά χρόνια που συνέχισε τη ζωή του. Υπάρχει μάλιστα μια ελιά καμένη που πρέπει να στέκει εκεί αιώνες, ίσως ίδιας ηλικίας με το εκκλησάκι. Οι παππούδες μας κατέβαζαν από τα περιβόλια τους με τα ζα τα εσπεριδοειδή και ακολουθούσαν το μονοπατάκι στο Μαυρονήσι, περνούσαν από τα ερείπια του εξωκλησιού και συνέχιζαν μέχρι τη μύτη, 100 μέτρα πιο πέρα, όπου έπιαναν τα ιστιοφόρα για να παραλάβουν το φορτίο. Και το μονοπάτι αυτό είναι παμπάλαιο.

Μάλλον πρέπει να ξανακτιστεί το εκκλησάκι διατηρώντας τα ελάχιστα ίχνη του αλλά και σε μορφή σαν τον παλιό Άι Νικόλα του Μετοχίου.

Η παράδοση του τόπου μας λέει ότι, μετά την καταστροφή των Ψαρών το 1824, οι Ψαριανοί που επέζησαν, ήλθαν στην Ερμιόνη και ζήτησαν το Μαυρονήσι και την γύρω από τη λιμνοθάλασσα των Ποτοκίων περιοχή για να φτιάξουν τα Νέα Ψαρά. Οι Ερμιονίτες δεν δέχθηκαν, γιατί θεώρησαν ότι τα φτωχά εδάφη τους δεν θα μπορούσαν να θρέψουν επιπλέον πληθυσμό. Έτσι έφυγαν οι Ψαριανοί και ίδρυσαν τα Νέα Ψαρά στην Εύβοια στη θέση της αρχαίας Ερέτριας. Τον 19^ο αιώνα όλοι γνώριζαν την περιοχή ως Νέα Ψαρά και πολύ αργότερα πήρε εκ νέου την αρχαία ονομασία της.

Οι περιστάσεις τα φέρανε έτσι, ώστε να συμβεί το ανάποδο. Κατά τον 19^ο αιώνα έως αρχές 20^ου, Ερμιονήτες, Κρανιδιώτες και άλλοι ψαράδες της Ερμιονίδας που ψάρευαν συστηματικά σε αυτά τα μέρη έμειναν μόνιμα εκεί και κυρίως στα Στούρα (Νέα Στύρα). Από την Ερμιόνη το σόι Αραπάκη και Γκάτσου έχουν πάρα πολλούς (και πλέον άγνωστους) συγγενείς σε αυτά τα μέρη.

Έρρωσθε,

Βασίλης Γκάτσος