'' Το παραγωγικό πρότυπο της Ύδρας και η εξέλιξή του. ''
Γράφει ο Βασίλης Γκάτσος
Η Ύδρα ήταν πάντα ένας βράχος που δεν μπορούσε να ταΐσει πάνω από 400 γίδια και να θρέψει πάνω από 20 οικογένειες με τα σχεδόν ανύπαρκτα χωράφια της.
Κατά τον 18ο αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία απέσπασε τα νησιά και την Μάνη από την δικαιοδοσία του Πασά της Τρίπολης και τα ενέταξε στο Υπουργείο Ναυτικών. Δηλαδή τα απέσπασε από μια εξουσία βάναυση και αντιπαραγωγική και τα έθεσε υπό την προστασία του Υπουργείου Ναυτικών με υποχρεώσεις αλλά και με πάρα πολλά προνόμια. Βρήκαν λοιπόν σε αυτόν τον βράχο καταφύγιο Αρβανίτες και Έλληνες κυρίως από Πελοπόννησο και σε αυτό το αρκετά ασφαλές περιβάλλον τους δόθηκε η δυνατότητα οικονομικής ανάπτυξης.....
......
Έτσι δημιουργήθηκε ένα παραγωγικό πρότυπο που στηρίχθηκε αποκλειστικά στη θάλασσα. Στο εμπόριο, στη κατασκευή πλοίων, στη συνεργασία με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, την Ρωσία και άλλες Δυνάμεις, και φυσικά στην πειρατεία. Ο ανδρικός πληθυσμός μέσα στα πλοία ταξιδεύει συνέχεια και έρχεται στο νησί για να μεταφέρει τα πλούτη του και να κάνει παιδιά, και ο γυναικείος πληθυσμός άρχοντας του οίκου του στην Ύδρα. Τα πλοία δεν είναι ενός πλοιοκτήτη αλλά συμμετοχικά, ώστε να μοιράζεται σε πολλούς ο κίνδυνος αλλά και το κέρδος, αλλά όλοι να έχουν κίνητρο συμμετοχής σε αυτή την περιπέτεια. Αναπτύσσεται κοινοτικό πνεύμα που εκφράζεται με το περίφημο Κοινό των Υδραίων.
Αναπτύσσεται και συντηρείται ο παραγωγικός μύθος που συντηρεί αυτό το παραγωγικό πρότυπο. Από την βρεφική ηλικία αρχίζει η εξοικείωση με τη θάλασσα ώστε σε ηλικία 12 ετών το παιδί να έχει γίνει ένα με τη θάλασσα. Παππούδες, γιαγιάδες, γονείς, θείοι, διηγούνται θαλασσινές ιστορίες, αποκοτιές, μαθήματα και παθήματα, δείχνουν ως πρότυπα του φτασμένους θαλασσόλυκους, τα αρχοντικά και τα πλοία. Όλα συγκλίνουν στα να στραφεί το παιδί στη θάλασσα, να ενταχθεί στο παραγωγικό πρότυπο του νησιού του με λογισμό και όνειρο. Η παιδεία (οικογενειακή, εκκλησιαστική, κοινοτική, σχολική) συντηρe;i τον παραγωγικό μύθο. Έτσι μεγαλούργησε η Ύδρα.
Όταν η συγκυρία άλλαξε τα δεδομένα, τροποποιήθηκε το παραγωγικό πρότυπο χωρίς να πάψει να στηρίζεται στη θάλασσα. Τώρα ο παραγωγικός μύθος είναι η σπογγαλιεία, η Μπαρμπαριά, η κατάδυση. Αυτό έδωσε για δεκάδες χρόνια ζωή στην Ύδρα.
Όμως η επόμενη συγκυρία άφησε τους Υδραίους χωρίς παραγωγικό πρότυπο. Ένας πανέμορφος οικισμός με εξαιρετικά αρχοντικά ερήμωσε και έφτασε σε σημείο να πουλάει υλικά κατεδαφίσεως του παλιού μεγαλείου. Θα μπορούσε εδώ να ανθίσει ο νεότερος εφοπλισμός. Δεν συνέβη αυτό. Έμεινε η Ύδρα χωρίς παραγωγικό πρότυπο, χωρίς παραγωγικό μύθο, μόνη με τις αναμνήσεις της.
Από τη δεκαετία 1950 η επόμενη συγκυρία φέρνει νέο παραγωγικό πρότυπο, τον τουρισμό. Συνειδητοποιούν οι Υδραίοι ότι ο μοναδικός οικισμός τους, η μοναδική παρθένα φύση του νησιού και του διπλανού Δοκού είναι το νέο πλεονέκτημα. Πρέπει να κάνουν το νησί ελκυστικότατο πέρασμα τουριστών μιας και τα καταλύματα θα είναι πάντα περιορισμένα. Επειδή δεν μπορούν να έχουν δικιά τους αγροτική παραγωγή θα πρέπει να βασιστούν σε εκτός Ύδρας καλά προϊόντα. Σε αυτήν την Ύδρα πιστεύουν σήμερα οι Υδραίοι και ο νέος μύθος που υπηρετεί το παραγωγικό τους πρότυπο είναι άριστες και μοναδικές υπηρεσίες, ιστορία, πολιτισμός, φύση, αρχιτεκτονική, θάλασσα, περιήγηση. Φυσικά κατανοούν και την τεράστια σημασία που έχει ή μόνιμη σύνδεση με την απέναντι στεριά της Ακρογιαλιάς, αλλά και τη συμμετοχή τους στην ανάπτυξη της Ακρογιαλιάς.
Η Ύδρα ήταν και είναι ένας βράχος και λογικό είναι να ήταν σχεδόν έρημος. Λογικότατό μετά από τον ένδοξο βίο της να επιστρέψει στη κατάσταση του άγονου νησιού με έναν διαλυμένο οικισμό, ερειπιώνα δηλαδή. Ο παράγων Υδραίος είναι ο καταλύτης. Προσαρμόστηκε, άλλαξε παραγωγικά πρότυπα και μύθους και σήμερα έχει ένα τόπο – διαμάντι με σίγουρο τουριστικό μέλλον.
Τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για τις Σπέτσες που έχουν και κάποια μεγαλύτερη ευχέρεια γιατί υπάρχει γη για βίλες, εξοχικά και τουριστικά καταλύματα, πράγμα που στερείται η Ύδρα.
Οι άνθρωποι πιάνουν τα μηνύματα των καιρών, κατανοούν την συγκυρία, δημιουργούν το κάθε φορά αποτελεσματικό παραγωγικό πρότυπο και το στηρίζουν ενθουσιωδώς με τον κατάλληλο παραγωγικό μύθο. Και όταν η συγκυρία είναι δύσκολη, μη κατανοητή και οδηγεί στην παραίτηση, πάντα κάποιες ατομικές ή συλλογικές εστίες συγκρατούν όσο μπορούν την κατρακύλα. Και στην Ύδρα του Μεσοπολέμου και της μετακατοχικής εποχής ο Περικλής Βυζάντιος, ο μητροπολίτης Προκόπιος, κατάφεραν τουλάχιστον να σώσουν μέγα τμήμα του οικισμού και των αρχοντικών. Ο Μάνος αργότερα έβαλε την Ύδρα στους διατηρητέους οικισμούς και έτσι ολοκληρώθηκε η διάσωση του νησιού. Και στους τρεις αυτούς πρέπει να κάνουν αγάλματα οι Υδραίοι.
Έρρωσθε,
Βασίλης Γκάτσος