''Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τον δρόμο της σκληρής εργασίας, της δημιουργίας και της ανασυγκρότησης''
γράφει ο Βασίλης Γκάτσος
Έχω τελείως διαφορετική άποψη για τις «μεγάλες επενδύσεις» και τις «μεγάλες υποδομές» που θα φέρουν την ανάπτυξη στην Ερμιονίδα, γιατί απλά είναι έργα που δεν πρόκειται να γίνουν, αλλά και ορισμένα που έγιναν βλέπουμε πού κατέληξαν. Η επιμονή σε αυτά αποπροσανατολίζει τον άνθρωπο από την εξεύρεση ρεαλιστικών λύσεων στα προβλήματα του και φαντασιώνεται ότι κάποιοι θα του τα λύσουν με ένα μαγικό τρόπο. Αυτά που έγιναν:
Μεταλλεία Ηλιοκάστου – Ερμιόνης: Έδωσαν δουλειά και ζωή στον τόπο μας. Δεν θέλαμε να κλείσουν, αλλά το προϊόν τους δεν ήταν χρήσιμο πλέον στην οικονομία. Μακάρι να ξαναγίνει χρήσιμο και να ξανανοίξουν με σύγχρονα μέσα.
Κλωστήριο Λαναρά: Εργοστάσιο εντάσεως εργασίας έδινε σταθερή δουλεία σε 300 άτομα. Έγινε στην περιοχή μας μόνον για φορολογικούς λόγους και αυτό ήταν φανερό σε όλους. Ήταν μη φυσική η ύπαρξή του. Για οποιουσδήποτε λόγους μακάρι να ξανάνοιγε.
Ιχθυοκαλλιέργειες: Προσέφεραν ελάχιστες θέσεις εργασίας κυρίως σε φτηνά εργατικά χέρια, αλλά συμβάλλουν πολύ στις εξαγωγές μας. Και αυτό πολύ καλό είναι.
Μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα: Θεωρήθηκαν και δικαίως σαν η μεγαλύτερη επένδυση στην Ερμιονίδα. Τα περισσότερα ξεκίνησαν επί χούντας, και δεν εξετάζουμε εδώ το πώς και γιατί. Τότε το κόστος ζωής στη χώρα μας και η αδύναμη δραχμή έδιναν την ευκαιρία στο Γάλλο και Γερμανό εργάτη να ζει με την οικογένειά του ένα μήνα σαν πρίγκιπας, όπως σήμερα ένας Έλληνας, αν πάει για διακοπές στην Ινδία. Αυτό γρήγορα πέρασε, τα δάνεια προς στις τράπεζες δεν εξοφλούνταν. Η πελατεία έγιναν εργαζόμενοι των τότε ανατολικών χωρών που εργάζονταν συγχρόνως σε αγροτικές δουλειές και έφευγαν με πιο πολλά λεφτά από όσα πλήρωσαν για διακοπές. Μετά ήλθε ο κοινωνικός τουρισμός. Οι μετρ και οι διπλωματούχοι ξενοδοχοϋπάλληλοι έχασαν γρήγορα τη δουλειά τους. Αλλοδαποί εργάζονταν και συγχρόνως έκαναν τις διακοπές τους, λίγοι Έλληνες και σήμερα το ίδιο συν τους μετανάστες. Κλείσανε αρκετά. Πάλιωσαν, άλλαξε ο πελάτης, δεν προσαρμόστηκαν. Μέλλον δεν διαφαίνεται, παρά μόνον ευχές να λειτουργήσουν τα ήδη λεηλατημένα και ακατάλληλα πλέον. Μακάρι να δούλευαν όλα και με καλή πελατεία αλλά ...
Μεγάλες ιδιοκτησίες βαθύπλουτων: Υπάρχουν και φαίνεται ότι επί μακρόν θα παραμείνουν ως τέτοιες στην Ερμιονίδα. Σαν επένδυση απασχολούν ορισμένους Έλληνες και αρκετούς αλλοδαπούς. Πέραν τούτου ουδέν, πλην βέβαια ορισμένων σημαντικών δωρεών τους. Εννοώ ότι δεν έκαναν καμιά επένδυση (ούτε στον τουρισμό) για να βρει δουλειά ο κόσμος.Εξοχικά: Επένδυση που έδωσε και δίνει πολύ δουλειά και διόγκωσε τον κλάδο της οικοδομής. Αλλά, αφού λειτουργήσουν, διαπιστώνεται ότι λίγα πράγματα προσφέρουν στην οικονομία της Ερμιονίδας από την κατανάλωσή τους. Να βγουν έξω από τον παράδεισο του εξοχικού τους να μπλέξουν στο κυκλοφοριακό της Ερμιόνης και του Πορτοχελιού; Δεν μένανε στην Αθήνα για διακοπές;
Λιμάνια: Φτιάχτηκε στα Μαντράκια Ερμιόνης μόλος για να πιάνουν μεγάλα τουριστικά πλοία. Η σκέψη (χωρίς έρευνα αγοράς, σαν όλες τις φαντασιώσεις μας) ήταν τα τουριστικά που πάνε ημερήσιες κρουαζιέρες μέχρι Ύδρα να πιάνουν στη συνέχεια Ερμιόνη. Να δουν άραγε τι; Δεν χορτάσανε Αίγινα, Πόρο, Ύδρα, κλείνανε εκεί τα μάτια τους για να τα ανοίξουν στην Ερμιόνη; Η αθεράπευτη εκδοχή χωριάτικης μεγαλομανίας. Ούτε ένα πλοίο δεν πάτησε.
Αυτές με λίγα λόγια είναι οι επενδύσεις που θα μας τρέφανε, οι περισσότερες χάθηκαν και όλες οι άλλες έχουν αβέβαιο μέλλον. Αν για παράδειγμα πυκνοκατοικηθεί η Ερμιονίδα, δεν είναι βέβαιο ότι οι πλούσιες ιδιοκτησίες δεν θα τεμαχιστούν για να πουληθούν, γιατί οι ιδιοκτήτες θα έχουν ανακαλύψει ένα άλλο μέρος παρθένο. Ούτε η περιοχή θα είναι ελκυστική πνιγμένη στη κυκλοφορία αυτοκινήτων, με παραλίες που θα σκέφτεσαι να πας για μπάνιο. Και ούτε «καλό προάστιο της Αθήνας» θα είναι, γιατί στα προάστια κατοικούν και ενεργοποιούνται οι κάτοικοι 12 μήνες το χρόνο και όχι ένα μήνα για μπάνια. Ένα έρημο προάστιο θα είναι.
Ναι μεν ευημερούν σήμερα αρκετοί από τον τουρισμό, αλλά τα χωριά μας έχουν σχετικά αδειάσει, γιατί δεν υπάρχουν δουλειές. Η Ερμιόνη και το Κρανίδι σε πρώτη εντύπωση δείχνουν να έχουν κόσμο. Ναι, έχουν πολλά σπίτια, αλλά τα μισά είναι άδεια. Η περιοχή Μαντράκια Ερμιόνης έχει περίπου 130 σπίτια που τα κατοικούν μόνιμα 100 άτομα. Τα μισά είναι άδεια και χρησιμοποιούνται σαν εξοχικά. Τα σπίτια ήταν γεμάτα όταν είχαμε αγρότες, ψαράδες, ναυτικούς, εργάτες μεταλλείων, όταν είχαμε ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΓΑΘΩΝ και ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΑ. Περίεργο αλλά με τον τουρισμό άδειασαν.
Σιδηρόδρομος: Ένα τεράστιο έργο που συνδέει πόλεις να έλθει στην Ερμιονίδα να φέρει ποίους, πότε και γιατί; Πιο φτηνά και με πλήρη ανεξαρτησία έρχεσαι με το ΙΧ και έχεις επιλογή κάθε γωνιά της χώρας μας. Παίρνεις μαζί σου και δυο τενεκέδες λάδι. Έρχεσαι και φεύγεις όποτε θέλεις.
Αεροδρόμιο: Τεράστιο το κόστος για να έλθουν να μείνουν πού και με τι κόστος; Εδώ το Ναύπλιο πλέον δεν έχει διανυχτερεύσεις αλλά μόνο διερχόμενους, γιατί απέχει μόνο μιάμιση ώρα από την Αθήνα (πλέον από την Αττική οδό δύο ώρες απέχει το ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ). Χορταίνεις Ναύπλιο, τρως και γυρίζεις σπίτι σου. Θα πλημμυρίσει η Ερμιονίδα ξένους για να πάνε να βλέπουν τις αρχαιότητες στο Άργος;
Δρόμος από τα Ίρια: Δηλαδή από αυτόν τον δρόμο θα έρχονται Ναυπλιώτες σε μας; Να κάνουν τι; Πόσοι από εμάς πάνε στο Ναύπλιο για βόλτα; Ή οι ταξιδιώτες που πάνε Ναύπλιο θα κατηφορίσουνε μετά σε μας; Το ίδιο η μυλωνού με τους πραματευτάδες;
Ταχύπλοα με φτηνό εισιτήριο: Το ταχύπλοο θα είναι πάντα πολύ πιο ακριβό από το ΙΧ. Με ένα μικρό ΙΧ τέσσερα άτομα πηγαινοέρχονται από Αθήνα με 30 € βενζίνα και ελευθερία κινήσεων, ενώ με το ταχύπλοο θέλουν 240 € και με τις γνωστές δυσκολίες. Ήδη το ταχύπλοο χάνει και την πελατεία του Πόρου, ενώ η Ύδρα ζητάει επιδότηση ναύλου λες και είναι άγονη γραμμή ακριτικού νησιού! Χώρια που και αυτή ετοιμάζεται να αντιγράψει τις Σπέτσες με πρωτοβουλία μάλιστα της Μητροπόλεως, και να φτιάξει απέναντι στο Μετόχι τεράστιο χώρο πάρκιν και εύκολη πρόσβαση στο νησί με τακτικότατα δρομολόγια.
Γήπεδα γκολφ: Χώρια από την έλλειψη νερού και τα προβλήματά της, τι εργασία θα δώσει; Δύο τρεις στην υποδοχή και στα λογιστήρια και μια στρατιά μεταναστών με φράκο και παπιόν να περιποιείται το γκαζόν και να πιάνει τα μπαλάκια. Ακούγεται ότι θα συνδυαστεί με ανακαίνιση παλαιού ξενοδοχείου. Χωρίς να είναι κάτι το αρνητικό, δεν θα σώσει την Ερμιονίδα.
Μαρίνες στην Ερμιόνη: Είναι η μόνη επένδυση που έχει μέλλον, γιατί από τότε που καθάρισε η θάλασσα, και δεδομένου ότι τα λιμάνια Πόρου Ύδρας έχουν κορεστεί, θα μας προτιμούν πολλοί, αρχικά κατ’ ανάγκη, αλλά αν βρουν εξυπηρέτηση, αγορά προϊόντων και υπηρεσιών, θα γίνουν μια καλή πελατεία για την Ερμιόνη και μόνον. Αλλά να υπενθυμίσω ότι ήδη έχει εγκριθεί κατασκευή μαρίνας με πλωτές προβλήτες στο Μαντράκι της Ύδρας, οπότε ο ανταγωνισμός φέρνει τη μαρίνα Ερμιόνης (που θα γίνει μετά από πόσα χρόνια;) στην τελευταία προτίμηση.
Ανάβαλος: Και να έλθει (που δεν θα έλθει ...αύριο) τι θα το κάνουμε το νερό; Ήδη στον κάμπο του Άργους περισσεύει το νερό, γιατί έχουν σταματήσει οι πολλές καλλιέργειες ως ασύμφορες. Θα συμφέρει εμάς με τιμή στο χύμα λάδι 2.5 € και στο μανταρίνι 0.3 στο δέντρο; Υπάρχουν σήμερα κτήματα με καλό νερό στην Ερμιονίδα, αλλά με αυτές τις τιμές μόλις επιβιώνουν. Το νερό να το αναζητήσεις όταν έχεις αγορά, έχεις τιμές, έχεις προϊόν άριστο και μεταποίηση και σου λείπει το νερό, όχι όμως το μυαλό.
Παραδοσιακά χωριά: Ναι, γράφτηκε κι αυτό το καταπληκτικό. Να κάνουμε τα Δίδυμα ένα τέλειο χωριό παραδοσιακό, με ταβερνάκια με... με... με..., όπου οι τουρίστες θα πηγαίνουν και θα απολαμβάνουν και θα αγοράζουν γνήσια προϊόντα της διδυμιώτικης γης. Πού είναι αυτά τόσα χρόνια για να τ’ αγοράζαμε και εμείς όταν περνούσαμε; Ποιος πέρασε ποτέ μέσα από τα Δίδυμα για να αγοράσει κάτι;
Σταθμοί βιολογικού καθαρισμού λυμάτων, ανακύκλωση: Μόνον ο βιολογικός σταθμός στην Ερμιόνη είναι επένδυση, γιατί συμβαίνει να καθαρίζουν τα λιμάνια της και να προτιμώνται πλέον από τα κότερα. Για τα υπόλοιπα μέρη είναι αναγκαία έργα υγιεινής και πολιτισμού. Δεν σχετίζονται με την αύξηση του τουρισμού, ή με άλλες δραστηριότητες.
Μα τόσο απαισιόδοξα τα πράγματα; Όχι, καλά σχετικώς ζούμε, αλλά μην ελπίζουμε σε θαύματα. Οι τιμές μας πλέον σε όλα είναι πάνω από τις ευρωπαϊκές, ενώ οι υπηρεσίες μας και η παραγωγικότητά μας ελληνικότατες. Από το 1979 περίπου άρχισε ο δανεισμός, και μέχρι σήμερα καλοπερνούσαμε με δανικά και με επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Η λογική λέει ότι άλλα τόσα χρόνια θέλουμε να ξεχρεώσουμε. Δεν φτιάξαμε δουλειές σωστές στην Ερμιονίδα όλο αυτό το διάστημα, θα φτιάξουμε τώρα;
Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τον δρόμο της σκληρής εργασίας, της δημιουργίας και της ανασυγκρότησης (με κυρίαρχες τις Ορθόδοξες έννοιες του προσώπου και της σχέσεως με συνακόλουθο την τιμιότητα, την ακεραιότητα, την αλληλεγγύη, αλληλοβοήθεια, καρτερικότητα και όχι τις προτεσταντικές αξίες) και μέσα σε ένα περιβάλλον που το καθορίζουν πλέον τα υπέρογκα δάνεια του κράτους και των ιδιωτών. Ο ως άνω κόσμος της σκληρής εργασίας, της δημιουργίας και της ανασυγκρότησης είναι οι ενεργοί πολίτες της Ερμιονίδας (κατά κανόνα σιωπηλοί και ταπεινοί, γιατί μοχθούν και κουράζονται).
Παίρνουμε μέτρα να σταματήσει η πυκνή δόμηση στους κάμπους μας, να διατηρήσουμε το τοπίο και την καλλιεργήσιμη γη. Στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες η καλλιεργήσιμη γη προστατεύεται όπως τα δάση. Στη χώρα μας εκποιείται, και αυτή η εκποίηση είναι κύρια πηγή των δυνών μας στην παραλιακή και νησιώτικη Ελλάδα, κύρια πηγή χρήματος με μηδέν παραγωγική εργασία. Δεν είναι τυχαίο που η χώρα μας έχει 1.5 εκατομμύρια παράνομα σπίτια και αυτά δεν είναι μέσα στους οικισμούς μας.
Να γίνει η θάλασσά μας πάλι παραγωγική, η γη μας να εφοδιαστεί με ντόπιο καλό νερό.
Το γάλα να το κάνουμε προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας. Το λάδι να ξαναγίνει ονομαστό σε άριστη συσκευασία. Να βγάζουμε εξαίρετο κρασί. Τα ρόδια να γίνουν κάτι το εκλεκτό και με πλήθος προϊόντων με βάση το ρόδι και όχι μόνον.
Στα εσπεριδοειδή να οργανωθεί σωστή εμπορία.
Αυτά μαζί με ήπιο αγροτοτουρισμό και οργανωμένο τουρισμό μπορούν να θρέψουν πολύ καλά και αξιοπρεπώς 15000 ντόπιους μόνιμους κατοίκους, μαζί και με τους μετανάστες. Όχι παραπάνω.
Παραδείγματα;
Λάδι ΑΡΤΕΜΙΣ. Το βγάζουν δύο πανέξυπνα παιδιά σπουδαγμένα και με δουλειές στον Καναδά. Οργάνωσαν έναν καλό παλαιό πατρικό ελαιώνα στην Κορινθία απ’ όπου βγάζουν μικρή ποσότητα εξαίρετου λαδιού, το εμφιαλώνουν σε θαυμάσια μπουκάλια του μισού κιλού και αυτό φτάνει να πουλιέται σε επιλεγμένα καταστήματα στην Αμερική 80 – 100 € το κιλό. Καλά διαβάσατε, το κιλό. Βέβαια είναι ηλεκτρονικοί, ξέρουν από διαφήμιση και ξέρουν να το πουλήσουν και επιπλέον έχουν τολμήσει και ρισκάρει, αφού είναι ήδη χρόνια στον Καναδά. Ας μάθουμε και μεις κι ας ρισκάρουμε και ας πάμε μέχρι το Καναδά. Από το σπίτι και το καφενείο και το γραφείο του δημόσιου υπαλλήλου, τίποτα δεν ξεκινά.
Στη Βέροια μια μικρή ομάδα γυναικών ξεκίνησαν να φτιάχνουν ηδύποτα με τελείως αγνό τρόπο ζύμωσης από τα φρούτα της πατρίδας τους. Μάλιστα από τα ώριμα που δεν ήταν καν εμπορεύσιμα. Κάπου 32 είδη ηδύποτων φτιάξανε μεταξύ δε αυτών και από ρόδι που δεν βγάζουνε. Ανάρπαστα γίνανε, και το κάνανε εταιρεία και με κατάστημα στη Θεσσαλονίκη και όλο μεγαλώνουνε. Ας φτιάξουμε και μεις.
Στο Μεσολόγγι το με κερί αυγό της μπάφας είναι το ακριβό τους προϊόν. Κάποτε το βγάζαμε και μεις σε μικρές ποσότητες στη λίμνη της Θερμησίας. Ας ξαναβγάλουμε.
Σ’ ένα μικρό ορεινό χωριό, αν θυμάμαι καλά στη Χαλκιδική, γύρω στις 100 οικογένειες, τσαλαβουτούσαν μέσα στη μιζέρια και στα κοπάδια τους με μόνη προοπτική, πότε θα ρίξουν πίσω τους μαύρη πέτρα. Λίγα άτομα με ένα μορφωμένο οραματιστή πρόεδρο σχεδίασαν ένα άλλο μέλλον για το χωριό τους. Προσκάλεσαν εταιρεία η οποία ανάπτυξε στη κορυφογραμμή τους μεγάλο αιολικό πάρκο. Το μικρό χωριό απέκτησε σημαντικά έσοδα και άρχισε η ανασυγκρότηση. Σχολείο, γήπεδα, πλατεία κ.λ.π. Μπήκαν σε κατάλληλα προγράμματα, πήραν επιδοτήσεις και έφτιαξαν υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις για τις αγελάδες και τα κοπάδια τους. Τα πολλαπλασίασαν, έφτιαξαν πρότυπα τυροκομία και παράγουν εξαίρετης ποιότητας τυριά, αλλά και άλλα προϊόντα από την παρθένα φύση του βουνού. Σήμερα είναι ένα χωριού που αυξάνει το πληθυσμό, με εισόδημα κατά κεφαλήν που θα το ζήλευαν οι πρωτευουσιάνοι, αλλά το και κυριότερο, με πολιτισμό και προϊόντα που γίνονται ανάρπαστα στη ντόπια και ξένη αγορά.
Εκατοντάδες τα παραδείγματα σε πολλά μέρη της χώρας μας που η ανάγκη τα κάνει να ξυπνάνε.
Εμείς βασιζόμαστε στο κύριο εμπορεύσιμο προϊόν μας: την πώληση των κτημάτων μας (ένδειξη φτώχιας και όχι πλούτου). Γι’ αυτό, και πολύ λογικά, αντί στις τουριστικές πιάτσες μας να κυριαρχούν τα καταστήματα ειδών τοπικής παραγωγής, κυριαρχούν τα κτηματομεσιτικά γραφεία. Είμαστε άραγε οι όντως ξύπνιοι;
Κάποιος κάποτε μεταξύ αστείου και σοβαρού μου είπε σχετικώς: «σήμερα τα πουλάω τα κτήματα, αξιοποιώ τα χρήματα και μετά γυρίζω και τα ξαναγοράζω». Τα αξιοποίησε τα χρήματα; Ξαναγόρασε τα κτήματα του;
Έρρωσθε,
Βασίλης Γκάτσος